Тау-кен металлургия кешені Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық жағдайына орасан зор ықпал етуде. Мәселен, биылғы жылдың екінші тоқсанының қорытындысы бойынша, ҚР-ның бүкіл өнеркәсіп саласы қызметкерлерінің жалпы еңбекақы қорының 28,3%-ы ТКМК-ға тиесілі, бір жыл бұрын көрсеткіш 27,7%, 2016 жылы 25,4% болған, деп хабарлайды energyprom.kz.

Атап айтқанда, металл кендерін өндіру саласында еңбекақы қоры 84,7 мың адамды құрады, бұл бір жыл бұрынғыдан 1,4% артық. Бұл барлық өнеркәсіп жұмысшыларының 13,2%-ын және тау-кен саласындағы жұмысшылардың бірден 43,7%-ын құрайды. Өз кезегінде металлургияда және дайын металл бұйымдарын өндіруде 97 мың жұмысшы болды, бұл бір жыл бұрынғыдан 4,6% артық. Бұл өнеркәсіп жұмысшыларының 15,1%-ын және өңдеу сегментінде жұмыс істейтіндердің 32%-ын құрайды.

Саладағы жалақы дәстүрлі түрде бүкіл ҚР бойынша орташа деңгейден және өнеркәсіптегі жалақыдан әлдеқайда жоғары. Мәселен, металлургияда биылғы жылдың екінші тоқсанында орташа айлық атаулы жалақы 425,1 мың теңгеге жетіп, елдегі орташа жалақыдан 36,3% және өнеркәсіп саласындағыдан 9,9% артық болды. Сонымен қатар, металл кендерін өндіру сегментіндегі жалақы бірден 41,5%, ал сала бойынша орташадан 14,1%-жоғары болды.

Яғни, іс жүзінде ҚР өнеркәсіп саласының 10 қызметкерінің 3-і ТКМК кәсіпорындарында жұмыс істейді және бұл жұмысшылар елдегі орташа жалақыдан әлдеқайда көп алады.

Естеріңізге сала кетейік: ҚР тау-кен металлургия кешенінің темір рудасын өндіру және қара металлургия саласындағы ірі кәсіпорындары «Қазхром» ТҰК, Жәйрем ТКБК, Соколов-Сарыбай тау-кен байыту өндірістік бірлестігі (ТКБӨБ), «АрселорМиттал Теміртау» АҚ, Теміртау электрометаллургия зауыты АҚ және басқалар. Түсті металдарды өндіру және өңдеу саласында негізгі кәсіпорындар «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС, «Қазцинк» ЖШС, «Қазақстан алюминийі» АҚ, «Қазақстан электролиз зауыты» АҚ, «Өскемен титан-магний комбинаты» АҚ және т.б.

ТКМК-ның экономикалық салмағы да ауыз толтырып айтарлықтай. Мәселен, биылғы жылдың жеті айының қорытындысы бойынша, металл кендерін өндірудегі өнеркәсіп өндірісі 2,1 трлн теңгеге жетті (бір жыл бұрын 1,8 трлн теңге) – бұл елдегі жалпы өнеркәсіп өндірісінің 7,3% және тау-кен өндіру секторының өнімінің 13,7%-ын құрайды. Өз кезегінде, металлургия және металл бұйымдарын өндіру саласындағы өнім көлемі бір жыл бұрынғы 4,3 трлн теңгемен салыстырғанда қазірдің өзінде 5,6 трлн теңгеге жетті. Бұл бірден ҚР-дағы жалпы өнеркәсіп өнімінің 20%-ын және өңдеу сегменті өнімінің 48,5%-ын (жартысына жуығы) құрайды.

Қарапайым тілмен айтқанда, ТКМК биылғы жылдың қаңтар-шілде айларында жалпы өнеркәсіп өнімінің 27,3%-ын қамтамасыз етті. Масштабты түсіну үшін: ТКМК құндық жағынан тамақ өнеркәсібінен, жеңіл өнеркәсіптен, химия өнеркәсібінен, фармацевтикадан, көмір және мұнай өнімдерін өндіруден, пластмасса, резеңкеден, ағаштан, қағаздан және құрылыс бұйымдарынан, машина жасаудан, энергиямен, жылумен және сумен қамтамасыз етуді қоса есептегенде барлығынан көбірек өндіреді.

Дәл осындай жағдай экспортта да байқалады, яғни Қазақстанның қаншалықты бәсекеге қабілетті екендігі және сыртқы нарықта қалай табыс таба алатыны байқалады. Мұнда 2021 жылдың қорытындысы бойынша, металдар мен олардан жасалған бұйымдар елімізге 5,1 млрд АҚШ долларын берді – бұл барлық экспорт көлемінің 18,9%-ы немесе тамақ өнеркәсібі мен агроөнеркәсіптік кешен, химия өнеркәсібі, фармацевтика, өнеркәсіп, жеңіл өнеркәсіп, құрылыс, пластмасса, резеңке, ағаш бұйымдары, сондай-ақ машина жасау өнімдерін қоса есептегендегіден көп.

Тиісінше, елдің ішкі жалпы өніміндегі ТКМК үлесі жоғары. Осылайша, металл кендерін өндіру сегментінің жалпы қосылған құны (ЖҚҚ) биылғы жылдың бірінші тоқсанында 643 млрд теңгені (ал бүкіл 2021 жылы – 2,7 трлн теңге) құрады. Бұл ҚР ІЖӨ-нің шамамен 3,3%-ын, өнеркәсіптің ЖҚҚ-ның 10%-ын және тау-кен өнеркәсібінің ЖҚҚ-ның бірден 21%-ға жуығын құрайды. Сонымен қатар, бірінші тоқсанда металлургия мен дайын металл бұйымдарын өндірудің ЖҚҚ 1,3 трлн теңгені (2021 жылы 4,9 трлн теңге) құрады. Бұл қазірдің өзінде ҚР  ІЖӨ-нің 6,8%-ын, өнеркәсіп секторының ЖҚҚ-ның 20,9%-ын және елдің өңдеу өнеркәсібінің ЖҚҚ бірден 46,2%-ын құрайды.

Осылайша, ҚР тау-кен металлургия кешені елдің жалпы ішкі өнімінің 10%-дан астамын және Қазақстан өнеркәсібінің жалпы қосылған құнының үштен бір бөлігін қамтамасыз етеді. Бұл кокс өндіру, машина жасау, өнеркәсіптік құрылыс сегменті және т.б. сияқты салаларды есепке алмағанда. Экономикалық ауқымда бұл агроөнеркәсіптік кешеннің барлық сегменті мен бүкіл құрылыс индустриясын қоса есептегендегімен бірдей.