2019-2023 жылдар аралығында Қазақстанда неке мен ажырасу динамикасы тұрақсыз болды. Бұл көрсеткіштер қоғамның әлеуметтік тұрақтылығы мен әл-ауқатын бағалау үшін маңызды. Неке мен ажырасу өмірдің көптеген аспектілеріне, соның ішінде демография мен экономикаға әсер етеді.
2019 жылы Қазақстанда 139 504 неке тіркелді. 2020 жылы пандемия кезінде неке саны 128 839-ға дейін төмендеді, бұл 7,6% төмендеуді көрсетеді. COVID-19 байланысты енгізілген шектеулер (үйлену тойларын қоса алғанда) әлеуметтік іс-шараларға елеулі әсер етті. 2021 жылы неке саны қайтадан өсіп, 140 256-ға жетті, бұл 2020 жылмен салыстырғанда 8,9% көп. Осы дағдарыс жылынан кейін ішінара қалпына келуді көрсетеді. 2023 жылы тіркелген неке саны 120 851 болды, бұл 2019 жылғы деңгейден 13,4% төмен.
Ажырасу динамикасы да елеулі өзгерістерді көрсетті. 2019 жылы 59 796 ажырасу тіркелді. 2020 жылы бұл көрсеткіш 48 002-ге дейін төмендеді, бұл 19,7% азайғанын көрсетеді. Бұл шектеулердің және мемлекеттік органдар жұмысының тоқтатылуының нәтижесі болды, бұл ажырасу рәсімдерін қиындатты. 2021 жылы ажырасу саны 48 239-ға дейін өсті, бұл өткен жылмен салыстырғанда 0,5% көп. 2023 жылы ажырасу саны 40 227-ге жетті, бұл 2019 жылғы деңгейден 32,7% және 2020 жылмен салыстырғанда 16,2% төмен.
Некелесу және ажырасу коэффициенттері де өзгерістерге ұшырады. 2019 жылы некелесу коэффициенті 1 000 адамға шаққанда 7,5 болды. 2020 жылы ол 1 000 адамға шаққанда 6,9-ға дейін төмендеді, бұл пандемияның әсерін растайды. 2021 жылы некелесу коэффициенті 1 000 адамға шаққанда 7,4-ке дейін өсті, бұл біртіндеп қалпына келуді көрсетеді. 2023 жылы коэффициент 1 000 адамға шаққанда 6,1 деңгейінде тұрақтанды, бұл ресми некелердің танымалдылығының төмендеу үрдісін көрсетеді.
2019 жылы ажырасу коэффициенті 1 000 адамға шаққанда 3,2 деңгейінде болды. 2020 жылы ол 1 000 адамға шаққанда 2,6-ға дейін төмендеді, бұл уақытша төмендеуді көрсетеді. 2021 жылы ажырасу коэффициенті 1 000 адамға шаққанда 2,5-ке жетті. 2023 жылы бұл көрсеткіш 1 000 адамға шаққанда 2,0-ге тең болды.
Өңірлер арасындағы айырмашылықтар некелесу және ажырасу көрсеткіштерінде айтарлықтай болды. Мысалы, дәстүрлі түрде некелесу деңгейі жоғары деп саналатын Түркістан облысында 2023 жылы 11 818 неке тіркелді — бұл елдегі барлық некелердің 9,8%-дан астамын құрайды. Сол кезеңде Астанада 10 392 неке тіркелді, бұл демографиялық және әлеуметтік-экономикалық факторлармен түсіндіріледі.
Ажырасулар да өңірлер бойынша айырмашылықтарды көрсетті. 2023 жылы Алматыда 4 761 ажырасу тіркелді, бұл елдегі барлық ажырасулардың шамамен 11,8%-ын құрады. Түркістан облысында, жоғары неке деңгейіне қарамастан, ажырасулар саны тек 1 887 жағдайды құрады, бұл өңірдің мәдени және діни ерекшеліктерін көрсетеді. Алматы және Астана сияқты дамыған инфрақұрылымы және урбанизация деңгейі жоғары облыстарда ажырасулар жиі кездесті. Бұл жоғары табыс деңгейімен, жұмысқа орналасу мүмкіндіктерімен және әлеуметтік нормалардың еркіндігімен байланысты.
Әлеуметтік факторлар неке және ажырасу динамикасының өзгеруінде маңызды рөл атқарды. COVID-19 пандемиясы отбасылар өмірінде елеулі өзгерістерге алып келді. Шектеу шаралары мен қаржылық тұрақсыздық үй шаруашылықтарындағы стрессті күшейтті. Бұл некенің нығаюына да, бұзылуына да әкелуі мүмкін еді. 2020 жылы ажырасулар санының елеулі төмендеуін карантин жағдайында ресми рәсімдерді орындаудың қиындығымен түсіндіруге болады. 2021 жылы шектеулер жеңілдетілген кезде, некелесу мен ажырасулар санының өсуі байқалды, бұл қоғамның қалыпты өмірге қайта оралуын және әлеуметтік процестердің жандануын көрсетеді.
Экономикалық салдарлар да айтарлықтай және оларды түсіну маңызды. Некелер санының азаюы тұрғын үй нарығына және ұзақ мерзімді пайдалану тауарларын тұтынуға әсер етеді. Жас отбасылар көбінесе тұрғын үй мен ірі тұрмыстық техниканың негізгі сатып алушылары болып табылады. 2023 жылы 2019 жылғы деңгейден 13,4% төмен тіркелген некелер саны тұрғын үйге бастапқы сұраныстың төмендеуіне алып келуі мүмкін. Сонымен қатар, ажырасу санының 2020 жылдан бері 16,2% төмендеуі жалға берілетін тұрғын үйге сұраныстың артуына және мүлікті бөлуге әсер етеді. Бұл өзгерістерді мемлекеттік саясат пен әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды жоспарлау кезінде ескеру қажет.
Дайындаған: Лина Егель қызы, Economy kz порталының сарапшысы