Қазақстандағы мемлекеттік активтерге инвестициялар мен капиталдық салымдар ел экономикасы үшін маңызды рөл атқарады. Олар инфрақұрылымды дамытуға, тұрғын үй қорын жақсартуға, жабдықтарды жаңғыртуға және басқа да маңызды жобаларға бағытталған.
2023 жылғы ұлттық есепке сай, 2021-2023 жылдары республикалық меншікке салынған капиталдық салымдардың жалпы көлемі 8 157,1 млрд теңгені, ал коммуналдық меншікке 13 241,5 млрд теңгені құрады. Бұл қаржыландырудың ауқымды көлемін және ұлттық және өңірлік деңгейде нысандарды жаңғыртуға басым назар аударылғанын растайды. Дегенмен, жылдар бойынша салымдар көлемі айтарлықтай өзгеріп отырады, бұл экономикалық жағдайлар мен мемлекеттік басымдықтарға бейімделуді көрсетеді.
Республикалық меншікке капиталдық салымдар тұрақсыз, бірақ өсуге бағытталған тенденцияны көрсетеді.
2021 жылы салымдар көлемі 2 533,7 млрд теңгені құрады, бұл мемлекеттік негізгі нысандарды дамытуға баса назар аударуды растайды. 2022 жылы бұл көрсеткіш 2 258,7 млрд теңгеге дейін төмендеді, мүмкін, басымдықтарды қайта бағалау және шығындарды оңтайландыруға байланысты. 2023 жылы салымдар 3 364,7 млрд теңгеге дейін өсті, бұл талданған кезеңдегі рекордтық көрсеткіш болды. 2023 жылғы капиталдық салымдар өсуі маңызды жобаларды іске асыруды және басталған жаңғырту бағдарламаларын аяқтауды жеделдетуге ұмтылысты көрсетеді.
Коммуналдық меншікке капиталдық салымдар одан да үлкен тұрақсыздықпен сипатталады.
2021 жылы инвестиция көлемі 7 507,1 млрд теңгені құрады, бұл республикалық меншікке салынған салымдардан айтарлықтай жоғары. Бұл жергілікті нысандарды жетілдіру мен жаңғырту қажеттілігінің жоғары екендігін көрсетеді. 2022 жылы капиталдық салымдар 3 382,5 млрд теңгеге дейін күрт төмендеді. Бұған өңірлік бюджеттердің қысқаруы немесе қаражатты басқа міндеттерге бағыттау себеп болуы мүмкін. 2023 жылы салымдар көлемі тағы да төмендеп, 2 351,9 млрд теңгені құрады, бұл басымдықтарды қайта қарастыруды немесе ірі жобалардың аяқталуын білдіруі мүмкін.
Яғни, 2023 жылв республикалық және коммуналдық меншікке салынған инвестиция 5 716,6 млрд теңге болған, бұл жалпы негізгі капиталға салынған инвестицияның (17 649,3 млрд теңге) 32,4%-ы.
Капиталдық салымдар құрылымында шығындардың негізгі үлесі ғимараттарға, құрылыстарға, машиналарға және жабдықтарға тиесілі.
Бұл активтер инфрақұрылымның негізін құрайды және оларды қолдау мен жақсарту үшін тұрақты инвестициялар қажет. Мысалы, 2023 жылы құрылыстарға 4 трлн теңгеден астам қаржы бөлінді, бұл мемлекеттің осы салаға ерекше мән беретінін көрсетеді. Көлік пен машиналарға салымдар да маңызды орын алады, бірақ жылжымайтын мүлік пен инфрақұрылымға қарағанда төмен динамикаға ие.
Ең ірі салымдар тұрғын емес ғимараттарға тиесілі.
2023 жылы коммуналдық меншік бойынша олардың баланстық құны 2 651,5 млрд теңгені, ал республикалық меншік бойынша 382,6 млрд теңгені құрады. Бұл мемлекеттік қызметте қолданылатын ғимараттарды, кеңселерді және басқа да нысандарды жаңғырту қажеттілігімен байланысты. Тұрғын үйлер де тұрақты инвестицияларды талап етеді. 2023 жылы олардың баланстық құны республикалық меншік бойынша 125,8 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 667,4 млрд теңгені құрады. Бұл тұрғын үй қорына инвестициялардың әлеуметтік маңыздылығын және азаматтардың өмір сүру жағдайларын жақсартуға бағытталғанын көрсетеді.
Жер учаскелері де мемлекеттік құрылымдарға бекітілген маңызды активтер қатарына кіреді.
2023 жылы республикалық меншікке тиесілі жер учаскелерінің баланстық құны 329,3 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 503,8 млрд теңгені құрады. Жер активтері мемлекеттік жобаларды кеңейту, инфрақұрылымды дамыту және жаңа нысандар салу үшін маңызды. Жерге салынған инвестициялар ұзақ мерзімді даму жоспарларын және активтердің тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді.
Мемлекеттің техникалық базасы, оның ішінде машиналар, жабдықтар және көлік құралдары мемлекеттік функцияларды қолдауда маңызды рөл атқарады.
2023 жылы республикалық меншікке тиесілі машиналар мен жабдықтардың баланстық құны 419,0 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 2 793,3 млрд теңгені құрады. Коммуналдық сектордағы инвестициялардың артуы жергілікті инфрақұрылымды жаңғырту және мемлекеттік ұйымдар көрсететін қызметтерді қолдау қажеттілігімен байланысты болуы мүмкін. Көлік активтері де тұрақты жаңартуды талап етеді. 2023 жылы олардың республикалық меншік бойынша құны 172,6 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 173,4 млрд теңгені құрады.
Материалдық емес активтер, мысалы, бағдарламалық қамтамасыз ету және патенттер, мемлекеттік секторда барған сайын маңызды болып отыр.
2023 жылы олардың республикалық меншік бойынша құны 25,7 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 28,1 млрд теңгені құрады. Бұл салымдар мемлекеттік басқарудағы технологиялар мен зияткерлік өнімдердің рөлінің артуын көрсетеді. Басқа негізгі құралдар, оның ішінде әртүрлі жабдықтар мен инвентарь, айтарлықтай шығындарды қажет етеді. 2023 жылы олардың баланстық құны республикалық меншік бойынша 106,3 млрд теңгені, ал коммуналдық меншік бойынша 493,5 млрд теңгені құрады.
Биологиялық активтер жалпы көлемде аз орын алғанымен, олардың маңызы артып келеді.
2023 жылы олардың республикалық меншік бойынша құны 0,5 млрд теңгедеңгейінде сақталды, ал коммуналдық меншік бойынша 5,1 млрд теңгені құрады. Биологиялық активтерге ормандар, ауылшаруашылық ресурстар және басқа табиғи нысандар кіреді, оларды басқару және қорғау қажет. Бұл салымдар болашақ ұрпақ үшін табиғи ресурстарды сақтау қажеттігін және экологиялық жауапкершілікпен дамуға қолдауды растайды.
Қазақстандағы мемлекеттік активтерге капиталдық салымдар мен инвестициялар айтарлықтай көлемде және түрлі бағыттарда жүзеге асырылады.
Республикалық және коммуналдық меншік инфрақұрылымды, ғимараттарды, жабдықтар мен табиғи ресурстарды қолдау және жаңарту үшін тұрақты қаржыландыруды қажет етеді. Жыл сайын салымдардың динамикасы қаржы қаражатын өзгермелі экономикалық жағдайларға және қажеттіліктерге бейімдей отырып, икемді тәсілді қажет ететінін көрсетеді.
Дайындаған: Ален Серік, Economy.kz порталының сарапшысы