2021 жылғы 1 қаңтар – 1 сәуір аралығында микроқаржылық қызметті лицензиялау аяқталды. Ағымдағы жылдың басынан бері микрокредиттеу нарығының 1012 субъектісі, оның ішінде 593 ломбард, 205 кредиттік серіктестік, 214 микроқаржы ұйымы (бұдан әрі – МҚҰ), оның ішінде 20 онлайн-кредиттеу компаниясы лицензия алды. Лицензиялау компаниялардың акционерлері мен менеджментіне, оның ішінде жеткілікті біліктілігінің болуына және соттылығының болмауына қатаң талаптарды көздейді.
Агенттік сектордың ашықтығын арттыру және нарықты жосықсыз қатысушылардан тазарту жұмысын жалғастырады. Қазіргі уақытта 3 659 микрокредиттік ұйым: 1 761 ломбард, 1 222 кредиттік серіктестік, 676 МҚҰ, оның ішінде 7 онлайн-кредиттеу компаниясы таратылу процесінде.
Микрокредиттеудің шектен тыс өсуін шектеу және қарыз алушылардың құқықтарын қорғау мақсатында сыйақы мөлшерлемесінің шекті мөлшерлемелері және борыш жүктемесінің коэффициенті енгізілді, микроқаржы ұйымдары капиталының ең төмен мөлшері бойынша пруденциялық стандарттар көтерілді. Жұмыс істеп субъектілер үшін капиталдардың ең төмен мәндерін 2023 жылға дейін кезең-кезеңімен МҚҰ үшін 30 млн теңгеден 100 млн теңгеге дейін, кредиттік серіктестіктер үшін 10 млн теңгеден 50 млн теңгеге дейін, ломбардтар үшін 10 млн теңгеден 70 млн теңгеге дейін көтеру көзделеді. Бұл ретте жаңадан құрылатын ұйымдар жарғылық және меншікті капиталды көтерілген ең төмен мәндер деңгейінде қалыптастыруға тиіс.
Кәсіпкерлерді микрокредиттеуді дамыту үшін ауылдық шалғай аудандарда «Бастау Бизнес» жобасының түлектерін кредиттеу үшін «Атамекен» ҰКП-ның қатысуымен 15 жаңа МҚҰ құрылды.
Микроқаржы нарығы субъектілерінің айқындылығы мен тәртібін арттыру, сондай-ақ МҚҰ үшін талаптарды қатаңдату және қосымша шектеулер енгізу үшін 2021 жылғы мамырда Банктік, микроқаржылық және коллекторлық қызметті реттеу туралы заң күшіне енді.
Заңмен азаматтардың кредиттер бойынша мерзімі өткен берешегін реттеудің банктер мен микроқаржы ұйымдары үшін міндетті бірыңғай құқықтық режимі енгізіледі. Заңнама нормаларын енгізу нәтижесінде проблемалық берешекті реттеудің барлық процесі екі есеге – 180 күннен 90 күнге дейін қысқарады.
Халықтың сауаттылығын арттыру және оларды жаңылыстыруға жол бермеу шеңберінде Заңда жарнаманы тарату және орналастыру кезінде МҚҰ-ның ЖТСМ-ді көрсету міндеті енгізілді. Бұл тұтынушыларға бастапқы кезеңде алған қарыздарды ескере отырып, өз мүмкіндіктерін объективті бағалауға және болашақта қарыздарды өтеу кезінде қиындықтарды болдырмауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, микрокредит беру шартының мазмұнына, ресімделуіне және міндетті шарттарына қойылатын талаптар белгіленген.
Микрокредиттерді қашықтан беру форматын тарату жағдайында интернет-алаяқтық фактілері байқалды. Жалған кредиттер алу үшін азаматтардың жеке деректерін заңсыз алумен байланысты қаржылық алаяқтыққа қарсы іс-қимыл үшін Агенттік клиенттерді идентификаттау талаптарын күшейтті. Ол үшін ағымдағы жылдың 30 сәуірінде Агенттік электрондық тәсілмен микрокредиттер беру кезінде клиенттерді идентификаттаудың барлық микроқаржы ұйымдары үшін міндетті жаңа тәртібін қабылдады. Жаңа талаптарға сәйкес енді клиентті сәйкестендіру үшін үш тәсілдің бірін пайдалану көзделген: ұлттық куәландырушы орталық ұсынған электрондық цифрлық қолтаңба, Ұлттық Банктің БЕАО СДАО қызметтерін пайдалану арқылы биометриялық идентификаттау немесе екі факторлы бірдейлендіру. Клиентке идентификаттау жүргізбей микрокредиттер беруге тыйым салынады.
Агенттік жүйелі деңгейде алаяқтық кредиттерді анықтау үшін құқық қорғау органдарымен ведомствоаралық өзара іс-қимылды күшейтуде. Бұл үшін Агенттік ІІМ-мен бірлесе отырып жалған қарыз операцияларының мониторингін күшейтіп, анықталған фактілер бойынша жедел ден қоюдың және заңсыз микрокредиттер бойынша қарыз алушылардың берешегін есептен шығару тетігін әзірлеудің ішкі алгоритмдерін оңтайландыратын болады.
Бұл шаралар онлайн микрокредиттер беру кезінде алаяқтық фактілерін едәуір азайтуға және қаржылық қызметтерді тұтынушыларды қорғауға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, тұтынушылық кредиттеудің және банк жүйесінің кредиттік тәуекелдерінің шамадан тыс өсуін тежеу үшін Агенттік тиісті реттеушілік шараларды қабылдады.
2020 жылғы 1 қаңтардан бастап кепілсіз тұтынушылық кредиттер бойынша 90 күн мерзімін өткізгеннен кейін айыпақы мен комиссияларды есептеуге, сондай-ақ кірісі күнкөріс деңгейінен төмен азаматтарға қарыз беруге тыйым салу енгізілді. Сонымен қатар, банктер мен МҚҰ-ға қарыз бергенге дейін қарыз алушының борыштық жүктемесі коэффициентінің есебін жүргізу міндеті белгіленді, сондай-ақ қосымша капитал резервтерін қалыптастыру және кредиттік шығындарды жабу үшін кепілсіз қарыздар бойынша капиталдың жеткіліктілігіне қойылатын талаптар екі есеге артты.
«Банктерге қойылатын реттеушілік талаптардың күшеюі тұтынушылық кредиттеудің өсу қарқынын 2019 жылғы 26,9%-дан 2020 жылы 4,3%-ға дейін қысқартты», - деп атап өтті қаржы реттеушісінің басшысы.
Ағымдағы жылғы наурыз айында Агенттік кредиттік ұйымның түріне және қарыз түріне байланысты кредиттер бойынша сыйақы мөлшерлемелерінің шекті мөлшерін анықтауға сараланған тәсілді енгізді. Нәтижесінде кепілді банктік кредиттер және ипотекалық қарыздар бойынша шекті мәндер төмендетілді.
Теріс кредиттік тарихы бар азаматтарға қаржылық қызметтердің қолжетімділігін арттыру мақсатында Агенттік ағымдағы жылғы сәуір айында 12 айдан астам мерзімі өткен төлемдерді өтеген және қайталануына жол бермеген қарыз алушылардың кредиттік тарихын оңалту тетігін енгізді. Бүгінгі күні 1,4 млн азамат кредиттері бойынша «оңалтылды» мәртебесін алды. Бұл мәртебені алу қарыз алушының кредиттік ұйымдар алдындағы міндеттемелерін адал орындағанын көрсетеді.
Агенттік заңнамалық деңгейде азаматтардың борыш жүктемесінің өсуіне жол бермеу және қарыз алушылардың құқықтарын қорғау үшін қосымша шаралар қабылдады.
Ағымдағы жылғы 25 мамырда Мемлекет басшысы Агенттік бастамашылық еткен Банктік, микроқаржылық және коллекторлық қызметті реттеу мәселелері жөніндегі заңға қол қойды. Заңмен банктер мен МҚҰ үшін азаматтардың кредиттер бойынша мерзімі өткен берешегін реттеудің бірыңғай міндетті тәртібі, мерзімі өткен капиталдандырылған сыйақыға сыйақы есептеуге тыйым салу енгізілді, сот кепілді іске асырғаннан кейін азаматтардың ипотекалық қарыздары бойынша бланкілік қалдықтарды есептен шығару талаптары кеңейтілді
Микрокредиттер бойынша шарттар жасасу тәртібі заңнамалық деңгейде қатаңдатылды, коллекторлық ұйымдар үшін қосымша шектеулер енгізілді, Агенттіктің микроқаржылық және коллекторлық қызмет субъектілерін бақылау жөніндегі өкілеттіктері кеңейтілді.
Коллекторлардың жосықсыз әрекеттерін болдырмау үшін коллектордың борышкермен өзара іс-қимылының барлық жағдайларын тіркеу, тіркелген телефон нөмірлерінен ғана қоңырау шалу міндеті енгізілді. Коллекторлық қызметті тиісінше жүзеге асыру үшін Агенттік жарғылық капиталдың 10 млн теңге мөлшерінде ең төменгі мөлшерін енгізетін болады.
Қабылданған шаралар қарыз алушылардың құқықтарын қорғауды күшейтуге, нарықты жосықсыз микроқаржы және коллекторлық ұйымдардан тазартуға мүмкіндік береді.
Қарыздарды өтеуде объективті қиындықтарға тап болған ипотекалық қарыз алушылардың жекелеген санаттарына көмек көрсету үшін 2015 жылдан бастап Елбасының тапсырмасы бойынша Ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасын іске асыру жалғасуда. Ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасы шеңберінде 28,1 мың қарыз алушының борыш жүктемесі 156 млрд теңгеге төмендетілді, өткен жылы 14 мың азамат үшін валюталық ипотекалық қарыздар бойынша берешекті 109 млрд теңгеге есептен шығарумен мұндай қарыздарды айырбастау аяқталды.
Ағымдағы жылы 8 мың адамды қамти отырып, қарыз алушылар – халықтың әлеуметтік осал топтарын (ХӘОТ) қолдау шаралары аяқталады.