Қазақстандағы электронды коммерцияның қарқынды дамуы бөлшек сауда нарығына және жалпы экономикаға айтарлықтай әсер етеді. Электронды сауданың дамуы тұтынуды, отандық кәсіпкерлердің табысын арттыруға және халықтың айтарлықтай бөлігін жұмыспен қамтуға көмектеседі. 

Соңғы 10 жылда бұл көрсеткіш 2014 жылғы 0,7%-дан 2023 жылы 12,7%-ға дейін өсті, деп хабарлайды Ұлттық статистика бюросы. 2023 жылы электрондық коммерция платформалары (маркетплейс) арқылы бөлшек сауда айналымы 1 767,6 млрд теңгені (72,4%) құрады. 2022 жылы электрондық коммерцияның үлесі айтарлықтай өсіп, 2021 жылмен салыстырғанда 9 пайыздық тармаққа дерлік өсті. Halyk Finservice басқарма төрағасының орынбасарының алдын ала мәліметі бойынша, биыл электронды коммерцияның үлесі 13,8–14%-ды құрауы мүмкін. Бұл тек жергілікті нарықтың ғана емес, сонымен қатар сыртқы және халықаралық сауданың дамуымен байланысты. Қазпоштаның мәліметінше, 2024 жылдың 10 айында Қытайдан Қазақстанға жөнелтілген сәлемдемелердің көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 67% өсіп, 2,7 млн-нан 4,5 млн сәлемдемеге дейін жеткен.

Орталық Азиядағы қойма және бөлшек сауда сарапшылары қолжетімді қойма алаңдарының тапшылығы электронды коммерцияның дамуына елеулі кедергі деп санайды. Жылдам жеткізу үшін қоймаларда сақталатын онлайн тапсырыстар мен өнімдердің көбеюімен заманауи қойма кеңістігіне сұраныс артып келеді. Қалалардың бір-бірінен қашықтығы және жедел тапсырыстардың басымдығы әрбір ірі қалада инвентаризацияның болуын талап етеді. Бұл, өз кезегінде, сақтау орнының қажеттілігін арттырады. Алайда, қойма жеткіліксіз болса, тауардың тұралауына әкеледі.

Дегенмен, жалға алу үшін бос орын іс жүзінде жоқ: бос орындардың деңгейі небәрі 1,6%-ды құрайды. IBC Real Estate мәліметтері бойынша, жан басына шаққандағы жоғары сапалы қойма кеңістігін қамтамасыз ету келесідей: Ресейде жан басына 0,32 шаршы метр, Қазақстанда – 0,07 ш. м, ал Қытайда - 0,8 ш. м. Бұл деректер Қазақстанның жан басына шаққандағы қойма көлемі бойынша Ресей мен Қытайдан айтарлықтай артта қалғанын көрсетеді, бұл елдің қоймалық жылжымайтын мүлік нарығының одан әрі өсу әлеуетін көрсетеді. АҚШ пен ЕО-да бұл көрсеткіш 4 ш.м. NF GROUP (бұрынғы Knight Frank) 2024 жылғы мәліметтері бойынша, Қазақстанда 1,4 млн шаршы метр қойма бар. Алматы және Астана қалаларында заманауи қоймалардың толтырылу көрсеткіші шамамен 95-99% құрайды, бұл жоғары сапалы қойма нысандарының тапшылығын көрсетеді. Бұл ақыр соңында жоғары пайыздық мөлшерлемеге әкелді.

Соңғы екі жылда Қазақстандағы қойма алаңдарын жалға алу мөлшерлемесінің айтарлықтай өскенін көруге болады. Алматы қаласындағы қоймаларды жалға алу тарифтерінің өсуі (2022 жылы 68% және 2023 жылы 44%) осы жылдардағы электрондық коммерция үлесінің өсуімен (2022 жылы 9% және 2023 жылы 0,2%) сәйкес келеді. Жалдау ақысының өсуі Ресейдегі деңгейден айтарлықтай асып түсті. Мысалы, Алматыдағы жалдау ақысы Мәскеуге қарағанда, әсіресе 2023 жылдың соңғы айларында айтарлықтай жоғары болған. Бұған Алматыдағы қойма орындарының тапшылығы себеп болуы мүмкін. Егер 2022 жылы баға айырмашылығы 1 450 теңгені құраса, 2023 жылдың қаңтарында 1 850 теңгеге дейін өссе, 2023 жылдың қазан айында айырмашылық 2 000 теңгеге жеткен.

Дегенмен, қойма салу жеткіліксіз деңгейде қалып отыр. 2021 жылдан бастап қойма салу көлемі айтарлықтай өсті, 2022 жылы шыңына жетті – 256 мың ш.м, содан кейін ол 2023 жылы төмендей бастады. 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында пайдалануға берілген қойма ауданы небәрі 121 мың ш.м. құрады. Бұл өте аз, өйткені қазіргі сұранысты қанағаттандыру үшін кемінде 2 млн шаршы метр қажет.

Қойма салу көлемі бөлшек сауданың жалпы көлеміндегі электрондық коммерция үлесінің өсуімен сәйкес келетінін атап өтуге болады. 2023 жылдан бері бұл көрсеткіш 9% өскеніне қарамастан, қойма алаңдарының көлемі 256 мың шаршы метрден 196 мың шаршы метрге дейін азайды.

2023 жылы қойма инфрақұрылымына салынған тікелей инвестиция 250 млн доллардан асты, бұл өткен жылмен салыстырғанда 20% жоғары. Жаңа логистикалық орталықтар салу және қолданыстағы қоймаларды жаңғырту жоспарын ескере отырып, 2025 жылға қарай бұл көрсеткіш 400 млн долларға дейін көтерілуі мүмкін деп болжануда.

2024 жылдың I тоқсанында Қазақстанда жақын арада пайдалануға берілетін 230 мың шаршы метр қойма құрысы жүріп жатты. 

Нұрлан Қанжанов – Halyk Finance Талдау орталығы