Былтыр Қазақстанның автокөлік нарығы үшін өте қиын болды: саланың жалпы өсуінің өзінде қазақстандықтар үшін жаңа көлік сатып алу қиынға соқты, кейде бюджеттік көліктерді де, премиум санаттағы көліктерді де айлап күтуге тура келді. Бірақ қазір автосалондарда қазақстандықтар арасында танымал брендтердің жаңа көліктері бар, ал басқа модельдер мен брендтерді күту уақыты 1-2 айға дейін қысқарды.

COVID-19 салдарынан онсыз да бұзылған логистикалық жеткізу тізбегін қиындатқан жартылай өткізгіш дағдарысы Қазақстан нарығына ғана емес, бүкіл әлемге қатты әсер етті [1, 2]. Оның үстіне, Украинадағы соғыс Қазақстандағы ең ірі «Сарыарқа Автопром» және Hyundai Trans Kazakhstan автозауыттарына автокөлік бөлшектерін жеткізу тізбегін одан сайын бұзды. Ал РФ-дан жаңа автокөліктердің ағыны, күткендей, айтарлықтай төмендеді, өйткені РФ-ның әскери агрессиясы нәтижесінде салынған санкциялар мен ірі брендтердің елден кетуі ресейлік автокөлік өнеркәсібіне нұқсан келтірді. Еске салайық, ҚР-ға жаңа көліктер импортындағы Ресейдің үлесі шамамен 40%-ды құрады.

Дегенмен, мұның өзінде қазақстандық автокөлік нарығы әлемдік сатылыммен салыстырғанда оң динамика көрсетіп, екінші жартыжылдықтан бастап өсті. Бұған автокөлік компоненттерін жеткізудің жаңа тізбегін құру, олардың импорттық бағыттарын кеңейту және жаңа жеткізушілерді іздеу ықпал етті.

Қазақстанда жаңа көліктер өндірісі де айтарлықтай өсті. Мәселен, 2022 жылғы қаңтар-желтоқсанда барлық үлгідегі 113,9 мың автокөлік шығарылды, бұл 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 21,8% артық. Барлық өндірілген көліктердің 103,3 мыңы жеңіл автокөліктер, бұл 2021 жылмен салыстырғанда 28,1% өсті.

Биыл саланың өсу үрдісі жалғасуда. Мәселен, 2023 жылдың қаңтар-ақпан айларында 19,5 мың автокөлік шығарылды, бұл 2022 жылдың қаңтар-ақпанымен салыстырғанда 36,7% артық. Оның ішінде жеңіл автокөліктер 17,5 мыңды құрап, бір жылда 41,3% өсті.

Осы себептердің салдарынан қазақстандық автокөлік нарығы былтыр дағдарысты еңсеріп, автодилерлер оң нәтиже көрсетті: 2022 жылы ҚР-дағы сатылым 123,8 мың жаңа автокөлікті құрады, бұл 2021 жылғы көрсеткішпен салыстырғанда 5,3% артық. 

Айта кетейік, 2022 жылы автокөлік өнеркәсібінің локомотиві болған қытайлық брендтердің көліктері былтыр Қазақстандағы ең танымал 10 брендтің қатарына енді. Сонымен қатар, үздік ондықтың ішінде Қытайдың төрт бренді бар: Chery, JAC, Exeed және Haval. Айтпақшы, қытайлық брендтер Қазақстан нарығындағы өз үлесін айтарлықтай арттыра алады: Astana Motors Қытайдың жетекші үш автоалыбы — Changan, Chery және Haval автокөліктерін шығаратын зауыт салуды бастайды, жақын арада бұл көліктер қазақстандықтарға сатыла бастамақ. 

Биыл қаңтар-наурызда жаңа автокөліктердің сатылымы 37,3 мыңды құрады, бұл 2022 жылдың қаңтар-наурызымен салыстырғанда бірден 66,7% артық. Қаңтарда 10,4 мың жаңа көлік, ақпанда – 13,2 мың, наурызда – 13,7 мың көлік сатылды.

Қытайлық брендтер биыл ерекше танымал: мысалы, қаңтар-наурызда олардың сатылымдағы үлесі 2022 жылдың қаңтар-наурызындағы 5,9%-бен салыстырғанда 17,7%-ға жетті. Chery, Exeed, Haval, JAC және Changan сияқты брендтер үздік ондыққа кірді, ал тағы үш бренд, Geely, Yutong және JAC Trucks ең жақсы сатылған 20 брендтердің қатарында. 

Биыл қазақстандық автоөндірушілер мен дистрибьюторлар жалғасып жатқан жартылай өткізгіш дағдарысын және АҚШ пен Қытай арасындағы «санкциялық соғыстардың» нашарлауын ескере отырып, автокөлік компоненттерін жеткізетін елдердің санын көбейтіп, жеткізу тізбегін тұрақты етуді талап етіп отыр.

Қазақстан нарығында қытайлық брендтердің көбейе бастаған кезінде басқа да брендтер өз өндірсін арттырып жатыр.

Айта кетерлігі, автокөлік өнеркәсібіне жанармай бағасының өсуі мен жанармай тапшылығы әсер етіп отыр, бұл қазақстандықтарды үнемді шағын автокөліктерді таңдауға итермелеуі мүмкін. Сонымен қатар, электрокөліктер де ҚР нарығына барған сайын белсенді түрде шыға алады, әсіресе Қытай бұл сегментте де елеулі орын алды.