Статистика бюросының мәліметінше, биыл қаңтар-маусым айларында Қазақстан Республикасының сыртқы сауда балансы 11,7 млрд доллар профицитпен қалыптасты, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда үштен бірден астамға жоғары. Бұл импорттың төмендеуінің жалғасуы нәтижесінде орын алды, ал тауарлар экспорты аздап өсті. Импорттың теріс динамикасы машиналар мен жабдықтар импортының қысқаруымен байланысты, бұл өз кезегінде негізгі капиталға, әсіресе тау-кен өнеркәсібіне инвестицияның төмендеуінің салдары. Осылайша, ел экономикасының шикізаттық бағыты тек экспортқа ғана емес, сонымен бірге импорт көрсеткіштеріне де ықпалын тигізуде.
2024 жылдың екінші тоқсанындағы Қазақстаннан тауарлар экспортының динамикасы төмендеу тенденциясын көрсетеді. Экспорт көлемі сәуірде бір айда 12,0% 7,0 млрд долларға дейін ұлғайғаннан кейін мамырда өсу қарқыны айлық 0,2%-ға дейін баяулады, ал маусымда тіпті 2,4% төмендеп, 6,8 млрд доллар болды. Жалпы, 2024 жылдың 6 айында экспорттың жалпы көлемі 2,1% өсіп, 39,3 млрд долларға жетті (былтырғы осы уақытта 38,5 млрд доллар). Осылайша, жыл басынан бері жекелеген айлар көрсеткіштерімен расталған тауар экспортының айтарлықтай әлсіз көрсеткіштері байқалды.
Екінші тоқсандағы тауарлар импорты экспортқа ұқсас серпінді көрсетеді. Биыл сәуірде импорт 11,5% өсіп, 5,0 млрд долларды құрады. Мамыр айында импорт 5,1 млрд долларға дейін өсті, ал маусымда 5,4% азайып, 4,8 млрд долларды құрады, 2024 жылдың 6 айында импорттың жалпы көлемі 27,6 млрд долларля құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда (29,9 млрд доллар) 7,6% аз. Нәтижесінде оң сауда сальдосы қалыптасты, ол 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында 11,7 млрд долларды құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 36,0% көп (былтыр осы уақытта 8,6 млрд доллар)
Жыл басынан бері импорт көлемінің төмендеуінің негізгі себебі импорттың жалпы көлеміндегі ең көп үлесті алатын (42,7%) машиналар мен жабдықтар импортының төмендеуі. Осылайша, алты айда машиналар мен жабдықтар импорты жылдық 11,5% немесе абсолютті мәнде 1,5 млрд долларға қысқарды. Осы кезеңде минералды өнімдер импорты 31,7% (-0,6 млрд долларға), ал химия өнімдері импорты 0,1 млрд долларға қысқарды, бұл негізгі капиталға, ең алдымен, тау-кен өнеркәсібіне инвестициялардың төмендеуіне байланысты болуы мүмкін , бұл алаңдатарлық үрдіс.
Екінші жағынан, 2024 жылдың бірінші жартыжылдығында елдің экспорты Қытайдан тұрақты сұраныс, Таяу Шығыстағы геосаяси қақтығыстар, сонымен қатар ОПЕК+ мұнай жеткізуді қысқарту жөніндегі міндеттемелердің арқасында барреліне орташа есеппен 84 болған мұнай бағасының айтарлықтай жоғары болуымен байланысты. Нәтижесінде, Қазақстанның мұнай экспортынан түскен кіріс алғашқы алты айда жылдық 6,8% өсіп, 21,9 млрд долларды құрады. Химиялық өнімдер бірден 20,4% (+0,5% млрд) өсті. Экспорттың ең көп төмендеуі үкіметтің шектеу шаралары аясында 19,8% немесе 0,5 млрд долларға азық-түлік тауарларында байқалды, ал машиналар мен жабдықтар экспорты жылдық 9,7% (-0,2 млрд доллар) төмендеді.
Жалпы, екінші жартыжылдықта біз импорттың аздап өсуін күтеміз, бірақ 2022-2023 жылдарға қарағанда, олар реэкспорт есебінен екі таңбалы қарқынмен кеңейді. Еліміздегі мұнай өндірудің тоқырауы және негізгі капиталға инвестиция көлемінің азаюы аясында экспорт көлемдерінде елеулі өзгерістер күтілмейді. Сауда балансының жақсаруына байланысты ағымдағы шот тапшылығының ЖІӨ-нің 2,5%-ға дейін қалыпты төмендеуін күтуге болады.
Санжар Қалдаров – Halyk Finance Талдау орталығы