БРИКС – Бразилия, Ресей, Үндістан, Қытай, Оңтүстік Африка, Иран, Египет, Эфиопия және Біріккен Араб Әмірліктері кіретін үкіметаралық ұйым. Бастапқыда инвестициялық мүмкіндіктерді таныстырған геосаяси блокқа ретінде құрылған.

Ұйымның негізін қалаушы Бразилия, Ресей, Үндістан және Қытай 2009 жылы Екатеринбургте бірінші саммитті өткізді, бір жылдан кейін Оңтүстік Африка одаққа қосылды.

Иран, Египет, Эфиопия және Біріккен Араб Әмірліктері ұйымға 2024 жылдың 1 қаңтарында қосылды. Сауд Арабиясы әлі ресми түрде қосылмады, бірақ ұйымның қызметіне шақырылған ел ретінде қатысады.

БРИКС-ке мүше елдер дүние жүзінің құрлық бетінің шамамен 30%-ын және жаһан халқының 45%-ын қамтиды. Оңтүстік Африка Африкадағы ең үлкен экономикаға ие, ал Бразилия, Үндістан және Қытай халық саны бойынша әлемдегі ең үлкен он елдің қатарына кіреді. Барлық бес бастапқы мүше мемлекет G20 мүшелері, олардың жиынтық номиналды ЖІӨ 28 трлн АҚШ доллары (жалпы әлемдік өнімнің шамамен 27%), жалпы ЖІӨ шамамен 57 трлн АҚШ доллары (жаһандық ЖІӨ 33%) және жиынтық сыртқы резервтері шамамен 4,5 трлн АҚШ долларын құрайды (2018 жылғы жағдай бойынша).

БРИКС елдері Жаңа Даму Банкі, БРИКС-тің шартты резервтік келісімі, БРИКС төлемдері, БРИКС бірлескен статистикалық басылымы бар G7 блогына ең басты геосаяси бәсекелес болып саналады.

2009 жылғы Екатеринбург саммитінен кейін БРИК елдері «әртүрлі, тұрақты және болжамды» болуы тиіс жаңа жаһандық резервтік валютаның қажеттілігін жариялады. АҚШ долларының «үстемдігі» — Ресей бұрын сынаған нәрсе — бұл доллардың басқа негізгі валюталарға қатысты құнының төмендеуіне әкелді.

Жаңа Даму Банкі

2012 жылдың маусымында БРИКС елдері Халықаралық валюта қорының (ХВҚ) несиелік қуатын арттыру үшін 75 млрд доллар бөлуге уәде берді. Алайда, бұл несие ХВҚ-ның дауыс беру реформаларына тәуелді болды. 2013 жылы наурызда Дурбанда өткен БРИКС бесінші саммиті кезінде мүше елдер батыс елдеріне тәуелді ХВҚ және Дүниежүзілік банкпен ынтымақтаса жұмыс істейтін жаһандық қаржы институтын құруға келісті. Олар 2014 жылға қарай осы Жаңа Даму Банкін құруды жоспарлады.

2013 жылдың қыркүйегінде Санкт-Петербургте өткен БРИКС көшбасшыларының кездесуінде Қытай құрылатын банк резервіне 41 млрд доллар бөлді; Бразилия, Үндістан және Ресей әрқайсысы 18 млрд доллар; және Оңтүстік Африка 5 млрд доллар бөлді. Дүние жүзіндегі ең ірі валюталық резервтерге ие болған және валюталық пулдың негізгі бөлігін қосқан Қытай маңыздырақ басқару рөлін қалайды. Қытай сонымен қатар банкті өз елінде орналасуын қалайды. 2013 жылдың қазан айында Ресейдің қаржы министрі Антон Силуанов тұрақты валюта нарықтарына арналған 100 млрд долларлық қор құру 2014 жылдың басында қабылданатынын айтты. Бразилияның қаржы министрі Гидо Мантега қор 2014 жылдың наурыз айына дейін құрылатынын растады. Дегенмен, 2014 жылдың сәуіріне дейін валюталық резервтік пул мен даму банкі құрылмай қалды, 2015 жылға шегерілді.

2014 жылдың шілдесінде Форталезадағы алтыншы БРИКС саммиті кезінде БРИКС Жаңа Даму Банкін (бұрынғы атауы «БРИКС Даму Банкі» ретінде белгілі) және тағы 100 млрд АҚШ долларынан асатын резервтік валюта пулын құру туралы құжатқа қол қойды.

Бұл ұйымға кіруге Қазақстан да шақырту алған. Бірақ Тоқаеатың кеңесшісі Берік Уәли жақын аралықта елдің бұл ұйымға кірмейтінін айтты.

Автор: Мағжан Молдахмет