КҚИ АҚЖМС (көлік құралы иесінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру) – 4,5 млн-нан астам қазақстандық автокөлік иелерінің жаппай сатып алып жатқан сақтандыру өнімі. Келісімшарттардың көптігіне қарамастан, соңғы 20 жылда тарифтер өзгермеді, дегенмен автомобильдер мен автомобиль бөлшектерінің бағасы жыл сайын артып келеді. 2020 жылы, инфляция өскен сәттен бастап, АЕК (айлық есептік көрсеткіш) деңгейінің көтерілуінен кейін өнімнің шығыны өсе бастады. Сақтандыру компаниялары үшін аталмыш өнімді не тиімді ететіні және автокөлік иелері үшін тартымды етуге не көмектесетіні жайында «Freedom Insurance» СК» АҚ Басқарма төрағасы Азамат Керімбаев «Орталық Азиядағы сақтандыру» XV халықаралық конференциясы аясында сөз қозғады.

АҚЖМС – бүгінгі таңда Қазақстанда шығыны жоғары өнім. Шығын коэффициенті – шығындарды (төлемдерді) реттеу бойынша шығын сомасының өтелген сыйлықақылар сомасына қатынасы. Қысқаша айтқанда, сақтандырушы одан ақша таппайды, көбінесе шығынға ұшырайды.

«Егер нарық статистикасына қарастыратын болсақ, бүгінгі таңда осы өнім бойынша жылына 100 млрд теңгеден астам сыйлықақы жиналады. Бөлшек сауда нарығы шамамен 50-60 млрд теңгені құрайды. Сақтандыру төлемдерінің динамикасы өзгерді. 2007-2008 жылдары сақтандырушылар жақсы табыс таба бастады және сол кезеңде шығын коэффициенті орта есеппен 40%-дан аспады. Кейіннен шығын өсе бастады, өйткені 2019 жылға қарай біз жол-көлік оқиғасы кезінде денсаулық пен өмірді сақтандыруды қамтуды кеңейте бастадық», – деп түсіндірді ол.      

Сақтандырушы сондай-ақ теңгенің құлдырауымен әрі 2021-2023 жылдары жылдық 40%-ды құраған инфляцияның өсуімен қатар төлемдер көлемінің де өскенін атап өтті. Осыған байланысты қазір жеке тұлғалар үшін бөлшек төлемдер бойынша актуарлық залал 110%-дан асады.

«Қазір АҚЖМС сақтандыруының өзі арзанырақ, шамамен 30-40 доллар тұрады. Автокөлік бағасының өсуіне қарамастан, олардың күрделі жиынтығы, төлемдер бойынша орташа чек қандай да бір себептермен өспейді және бұл, әрине, автокөлік иелерін қанағаттандырмайды. Ескеру керек, егер тарифтер төмен болса, сақтандырушылардан төленетін орташа чек мөлшерін ұлғайту мүмкін емес, сақтандырушылар бұл ақшаны қайдан алатыны белгісіз. Олар 120%-ға дейін мүмкіндігінше көп төлейді. Бұл мәселенің шешімдерінің бірі жауапкершілік лимитін 600 АЕК орнына 1000 АЕК-ке дейін ұлғайту болуы мүмкін деп есептеймін», – деп атап өтті ол.  

«Бүгінде КҚИ АҚЖМС тұтынушының ойындағыдай болмай тұр. Меніңше, бұл мүлдем «өлі» өнім, өйткені ол сақтандыру компанияларына тұтынушының өз қызметіне деген сенімін арттыруға мүмкіндік бермейді. Сақтандырудың ерікті түрлерінің ену деңгейі небәрі 5%-ды құрайды. Мысалы, КАСКО (жауапкершіліктен басқа автомобильдерді кешенді сақтандыру) шарты бойынша 5 млн машинаның тек 250 000-і ғана сақтандырылған, ал олардың басым бөлігі банктік кепіл кредиті ретінде. Егер банктік рәсімдер шеңберіндегі полисті есептемесек, онда ену шамамен 1-2%-ды құрайды. Бұл жағдайды сақтандырушыларға деген сенімділікті арттыру арқылы ғана, атап айтқанда АҚЖМС өнімін өзгерту арқылы шешуге болады», – деп атап өтті сарапшы.    

Қазақстанда сақтандыру омбудсманына жүгінудің себебі көбінесе автобизнестің ерекшелігінен, деп есептейді сақтандырушы. Әртүрлі дилерлік орталықтардағы бір қосалқы бөлшектің құны бірнеше есе өзгеруі мүмкін, қалыпты сағаттардың құны да өзгеруі мүмкін, ал автокөлікті жөндеу үшін сақтандыру төлемінің мөлшері жеткіліксіз. 

«Сондықтан қазір реттеуші сақтандыру компанияларымен бірге әзірлеп жатқан жаңа заңға сақтандыру компаниясына ақша төлемеу, залалды заттай (қосалқы бөлшектер) өтеу немесе машинаны жөндеу құқығын енгізуді ұсынамыз», – деді ол.

«Ұзақ уақыт бойы АҚЖМС өнімінен табыс тапқан сақтандыру компаниялары алдағы 5 жылда өз капиталына жүктемені сезінуге мәжбүр болады. Қазақстанда АҚЖМС дамытудың жалғыз жолы – жауапкершілік лимитін ұлғайту және есептеу әдістемесін қайта қарау. Кейбір әріптестер амортизацияны есептеуді алып тастауды ұсынады, бір жағынан бұл да дұрыс. Бірақ бұл сақтандыру төлемдерінің ұлғаюына әкелетінін түсіну керек және бұл жерде мақсатты залал бір жылға кешігіп болса да, тарифтерді бірден емес, біртіндеп арттыруға көмектеседі», – деп санайды ол.

Маман көптеген сақтандыру компаниялары өңірлер бойынша таргеттелген залалдарды жүргізудің оң әсерін сезінгенін атап өтті. Осының арқасында олар іс жүзінде өзгермелі мөлшерлеме механизмін алды.

Сақтандырушының пікірінше, мұнда да нюанс бар. Себебі таргеттелген залал АҚЖМС-тың барлық желілеріне, оның ішінде уақытша тіркеуге және уақытша тізілімге қолданылады. Статистикаға сәйкес, бұл секторларда шығын коэффициенті 15%-дан аспайды. Жеке тұлғалар үшін бұл 100%-дан жоғары, ал заңды тұлғаларда 50%-дан аз. Сондықтан кейбір сақтандыру ойыншылары заңды тұлғаларды сақтандыруға және трансшекаралық сақтандыруға кетті, ал біреу тек жеке тұлғалармен жұмыс істеуге қалды. Және тек солар өзгермелі ставкаларды қолданғысы келеді, ал заңды тұлғалармен және трансшекаралық сақтандырумен жұмыс істейтін адам жоқ. Бұл жағдайда көп нәрсе Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығына және нарық қатысушыларына өзгермелі мөлшерлемелерді қабылдауға келісуге көмектесетін Қазақстан сақтандырушылар қауымдастығына байланысты болады деп есептейді маман.

Сақтандырушы Freedom Insurance компаниясының өзгермелі мөлшерлемелерді ыңғайлы өзгерту бойынша ұсыныстарын айтты. 

«Біз еркін тарифке көшуді ұсынамыз, бірақ оны енгізбес бұрын реттеуші тарапынан дайындық жұмыстарын жүргізу қажет. Ең алдымен, КҚИ АҚЖМС бойынша төлем лимитін 1 000 АЕК-ке дейін ұлғайту қажет, бұл 3 600 000 теңгеге тең. Бұл сома автомобильдің апаттан болған залалын жабуға көмектеседі. Екіншісі – Еуропалық хаттама бойынша төлем лимитін 100-ден 200 АЕК-ке дейін ұлғайту.  Меніңше, Еуропалық хаттаманың болашағы зор. «Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры» АҚ және Freedom Insurance компаниясы биылғы жылы осы тетік бойынша өз шешімдерін іске қосты және бүгін біз осы төлем алгоритмі бойынша барлық өтінімдердің 50%-ын бірге өңдейміз. Айта кетейін, адамдар оларға риза, өйткені рәсімдеу тез өтіп жатыр және төлем үш күн ішінде түседі, ал АҚЖМС бойынша орташа төлем мерзімі — 90 күн», – деп атап өтті ол.  

Егер бұл шешімдер қабылданса, маманның пікірінше, екі кезеңде еркін тарифке ауысуға болады. Біріншісі – қазір жұмыс істеп жатқан және жылына бір рет қана қайта қаралатын реттеу коэффициентін түзету дәлізін 10%-дан кеңейту, екі жаққа да 50%-ға дейін (төмендету/көтеру).

«Зерттеулеріміз көрсеткендей, автокөлік жүргізушілерінің 80%-ы көлікті күніне 2 рет пайдаланады, жұмысқа барғанда және үйге келгенде. Қалған 20%-30% жеке тасымалдаумен айналысады немесе таксиге жатады және олар сақтандыру төлемдерінің негізгі бөлігін жасайды. Егер сіз өзгермелі еркін тарифтерді енгізсеңіз, онда біздің есептеулеріміз бойынша клиенттердің 70%-ы сақтандыру сыйлықақылары бойынша тарифтерді қазіргіден төмен алады. Тек 30%-ы ғана тарифтерді шамамен 2-3 есе жоғары алады. Абсолютті түрде бұл жылына шамамен $ 100, бұл автокөлікті сақтандыру үшін жеткілікті», – дейді маман.

«Екінші кезең – ең жоғары және ең төменгі көрсеткіштермен тариф дәлізін белгілеу, бұл ретте резервтерді есептеу Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі реттейтін тарифке сәйкес болуы тиіс. Сондай-ақ қосалқы бөлшектердің амортизациясын залал есебінен алып тастау қисынды. Осы шаралардың барлығы жүргізушіге үлкен төлем сомасын алуға, өз бюджетіне жүктемені азайтуға, сондай-ақ сақтандыру компанияларына деген сенімді арттыруға мүмкіндік береді», – деп қорытындылады сақтандырушы.