Жарияланған реформаларға қарағанда, Қазақстан саясаттағы гендерлік теңдікке, парламенттегі әйелдер санының өсуіне және әйелдердің бизнестегі рөліне деген ұмтылысын мақтан тұтады. Алайда бұл жетістіктердің барлығы күмәнді: шын мәнінде, ел басшылығында әлі де әйелдер жоқтың қасы, ал парламент депутаттарының арасында олардың үлесі үштен бірге де жетпейді.
Сондай-ақ, өткен жылғы парламенттік сайлаудың қорытындысы әйелдердің саясаттағы өкілдігіне кешенді көзқарастың орнына биліктің ішінара реформалар мен халықаралық конвенцияларды ратификациялауды жөн көретінін, тек халықаралық стандарттарға сай имидж қалыптастыруды ғана жөн көретінін айқын көрсетті. Мысалы, гендерлік теңдік Қазақстан жаһандық даму үшін қол қойған және жүзеге асырып жатқан БҰҰ Тұрақты даму бағдарламасының негізгі мақсаттарының бірі. Қазақстан бұл бағдарламаның негізгі бағыттары ҚР-ның басымдықтарымен толық сәйкес келетінін атап көрсетеді. Еске сала кетейік, бағдарлама мақсаты – саяси, экономикалық және қоғамдық өмірде шешімдер қабылдаудың барлық деңгейінде әйелдердің толық және мазмұнды қатысуын және көшбасшылық үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету.
Қазақстанда әйелдердің Мәжілістегі (парламенттің төменгі палатасы) өкілдігі соңғы 25 жылда өсіп келеді және әрқашан әлемдік орташа көрсеткіштің айналасында болды, ал 2012 жылы әлемдік көрсеткіштен 24 жыл ішінде екінші рет асып түсті және содан бері төмендеген жоқ. Дегенмен, бұл ерлер санымен салыстырғанда әлі де аз.
Мысалы, «Парламентаралық одақ» пен БҰҰ Әйелдер ұйымының деректері бойынша, Қазақстан 2021 жылы бір палаталы парламенттердегі немесе парламенттің төменгі палатасындағы әйелдердің үлесі бойынша әлемде тек 69-шы орында тұр. Швеция – ерлер мен әйелдер құқығын бекем ұстанатын, феминизмді ықтимал жеңген негізгі ел. Ондағы парламенттегілердің 47%-ы әйелдер, тиісінше аталған рейтингте жетінші орында. Бірінші орында Руанда, Шығыс Африкадағы ел, онда әйелдер ұлттық заң шығарушы органның төменгі палатасындағы орындардың 61,3%-ын иеленген. Дегенмен, Руанда басшылығында әйелдердің мұндай жоғары өкілдік етуінің себебі өте қайғылы: елдегі тутси халқына қарсы 1994 жылғы геноцидтен кейін ерлердің 20% өлтірілді. Құжаттар геноцидтен кейін бірден Руанда халқының 60-70% әйелдер болғанын көрсетеді, деп жазады NPR.
2021 жылы 107 орындық Қазақстан Парламенті Мәжілісінің депутаттығына 29 әйел сайланды, бұл депутаттардың жалпы санының 27%-ын құрайды. Бұл бес жыл бұрынғы, 2016 жылы парламентті жаңарту кезіндегідей пропорция. Сонымен қатар, осы екі сайлау арасында Қазақстанда заңнамалық реформалар жүргізіліп, партиялық тізімге әйелдер мен жастар үшін 30%-дық квота енгізілді.
Бұл «біріктірілген» квотаны енгізу туралы шешім бір-бірінің қолдауын қажет ететін екі демографиялық топтың (әйелдер мен жастар) өзара бәсекеге түсіруге себеп болады деген сын айтылды. Нәтижесінде квота туралы әлсіз заң 2021 жылы сайланған әйелдер үлесін арттыруға мүмкіндік бермеді.
Оның үстіне үкіметтің 22 екі мүшесінің ішінде екі-ақ әйел бар. Бұл лауазымдар Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғаният пен Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Тамара Дүйсеноваға берілді.
Жалпы мемлекеттік қызметтің гендерлік құрамын қарастыратын болсақ, 2018 жылғы деректер Forbes.kz мәліметінше, мемлекеттік қызметтегі әйелдердің үлесі 55%-ды құрайтынын көрсетеді. Дегенмен, мұнда кейбір нюанстар бар. Шынында да, үкіметте әйелдер көп, бірақ сирек ерекшеліктерді қоспағанда, олар ондағы негізгі қызметтерді атқармайды. Бұл саяси емес, әкімшілік қызметтегі әйелдер. Бірақ әкімшілік қызметте де басшы қызметте әйелдер өте аз – бар болғаны 4%.
Мемлекеттік саяси қызметшілер арасында әйелдердің үлесі 2021 жылы 9,1%-ды құрады. 2000 жылдан бері бұл көрсеткіш небәрі 0,3%-дық тармаққа өсті, соған қарамастан бұл көрсеткіш жоғары және айтарлықтай төмен болған кезеңдер болды. Мысалы, 2003 және 2018 жылдары әйелдердің үлесі 11,1% және 11,7% шыңына жетті, ал 2019 жылы ол небәрі 7% болды.
Мәслихаттардағы, жергілікті билік органдарындағы әйелдердің үлесі де аз, бірақ басқа көрсеткіштерге қарағанда көбірек. Мысалы, 2021 жылы мәслихаттардың 3 мыңнан астам өкілінің ішінде 998 (30%) әйел болды. Бұл ретте он облыс (Атырау, Қарағанды, Қызылорда және Түркістанды қоспағанда) 30%-дық межеден асып түсті.