Қазақстанда кенші мамандығы құнсызданып барады. Өміріне қауіп төндіретін қиын жағдайда жұмыс істейтін кеншілер кеңсе қызметкерлерімен бірдей 250-400 мың теңге алады. Шығыс Қазақстан облысының кеншілері мемлекеттік емес онлайн петиция сайтында президентке, бас прокурорға және Парламент Мәжілісінің депутатына осындай үндеу жасады. Хат мәжілісмен Руслан Берденов ШҚО Глубоковский ауданы Белоусовка ауылының тұрғындарымен кездесуінен кейін жарияланды. Ауылда шахта жабылып, енді жұмыссыз қалған кеншілер облыстағы басқа кәсіпорындарға ауысыммен кетуге мәжбүр болғанын айтты.
Петицияда Шығыс Қазақстандағы қарапайым кеншілердің еңбекақысы көптеген мердігер ұйымдарда ауысымына 250 мыңнан 400 мың теңгеге дейін (қолға) екені айтылған. Адамдардың көбіне жоғары температурада жұмыс істеп, өміріне қауіп төніп, әлеуметтік пакеті жоқ екенін ескерсек, әсіресе ауысымдық әдіспен ауыр жұмыс үшін мұндай ақша алу – қорлық, дейді петицияға қосылушылар.
Жарияланған шағым белгілі бір компаниядағы, жергілікті деңгейдегі мәселе болса да, шын мәнінде, еңбекқор кеншілер арасында өсіп келе жатқан наразылықтың жалғыз үндеуі емес. Былтыр шілдеде Қарағанды облысы Шет ауданының кеншілері жалақыны көтеруді талап еткен. 2021 қарашасында Абай кенішіндегі қайғылы оқиғадан кейін (метан бөлінуінен 6 адам қайтыс болды) «АрселорМиттал Теміртау» компаниясының қызметкерлері еңбек жағдайларын жақсартуды және жалақыны көтеруді талап етті. Ал ҚР Экономика министрі Әлібек Қуантиров Қазақстандағы кеншілердің жалақысы жоғары және шамамен 700 мың теңгені құрайтынын айтты.
Finprom.kz редакциясы Қазақстандағы кеншілер шынымен де жақсы ақша таба ма, жоқ па, шағымда көрсетілген еңбекақы төмен бағаланған ба, соны тексеруді жөн көрді.
ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының дерегінше, биыл екінші тоқсанда тау-кен өнеркәсібі мен карьерлерді қазу қызметкерлерінің орташа атаулы жалақысы шынымен де 710,9 мың теңгені құрады. Соңғы бір жылда бұл көрсеткіш 20% артқан. Бірақ инфляцияны ескерсек, нақты жалақы 2022 жылдың екінші тоқсанымен салыстырғанда өспей, тіпті 9,6% төмендеген.
710,9 мың теңге көмір өнеркәсібін, металл кендерін өндіруді, мұнай өнеркәсібін қамтитын бүкіл тау-кен өнеркәсібі бойынша орташа көрсеткіш екенін айта кеткен жөн. Егжей-тегжейлі қарасақ, шикі мұнай мен табиғи газ өндіруде жалақы жоғары екенін көруге болады: 1,2 млн теңге. Сәуір-маусым айларында тау-кен өнеркәсібінде кез келген қызмет көрсеткендер 746,6 мың теңгеге жуық қаражат алды. Дәл осы екі үлкен санат формальды түрде орташа салалық көрсеткішті арттырды. Металл кенін өндіру саласында биыл сәуір-маусым айларында атаулы жалақы 533,8 мың теңгені, көмір өндіруде – 503,9 мың теңгені, басқа пайдалы қазбаларды өндіруде – 292 мың теңгені құрады.
Бұл біркелкі емес орташа көрсеткішті өңірлік деректерден де көруге болады. Саладағы жоғары атаулы жалақы мұнайлы өңірлер – Атырау (1,5 млн теңге), Батыс Қазақстан (1,3 млн теңге) және Маңғыстау (1,1 млн теңге) облыстарында. Металл балқыту үшін кен өндірілетін жерлерде – Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарында – атаулы еңбекақы тиісінше 540,1 мың теңге және 465,1 мың теңге.
Егер атаулы емес, модальды жалақыны ескерсек, көрсеткіш одан да төмендейді. Бұл жыл бойы берілген бір саладағы жұмысшылардың ең көп тараған жалақысы. 2022 жылы тау-кен өнеркәсібінде жұмыс істейтін қазақстандықтар көбіне 297,9 мың теңге алған. Бұл сол жылғы атаулы жалақыдан (653,3 мың теңге) екі есе аз.
Алдыңғы үш жылдағы деректерді салыстыру да осындай нәтиже береді: 2019–2021 жылдары орташа атаулы және модальды жалақы арасындағы айырмашылық 2,6–3,2 есе болды.
Мұндай ақша өмір сүруге жеткілікті ме? Түсіну үшін модальды жалақыны тұтынуға пайдаланылатын табыстың ресми көрсеткішімен салыстырайық. Бұл орташа көрсеткішті ҚР СЖРА ҰСБ есептейді, ол әр тоқсан сайын инфляцияға байланысты өзгереді. 2022 жылы қазақстандық орташа есеппен бір айда өмір сүруге 79,2 мың теңге жұмсаған. Төрт адамнан тұратын стандартты отбасының бір айлық шығыны 316,9 мың теңге. Бір отбасында бір адам жұмыс істесе, негізгі тұтынушылық шығындарға жұмсалған 297,9 мың теңге жалақы оған жетпейді. 2021 жылы да солай болды: модальды жалақы 187,8 мың теңге болса, төрт адамнан тұратын отбасының шығысы 276,2 мың теңгені құрады.