Инженерлік желілердің тозуы қазіргі Қазақстанның өзекті мәселесі болды және болып қала береді. Екібастұздағы төтенше жағдай қайғылы оқиғаның ауқымы қандай болатынын анық көрсетті, деп хабарлайды finprom.kz.

Отын-энергетика саласында негізгі қорлардың 45%-ға дейін тозуы қолайлы деп саналады. 45%-дан 60%-ға дейінгі көрсеткіш дағдарысқа дейінгі жағдайды көрсетеді, 65%-дан жоғары болса электр және жылумен жабдықтаудағы төтенше жағдайларға және тұрақты ақауларға дайын болу қажеттігін көрсетеді.

Қолда бар статистикалық мәліметтерге сәйкес, 2021 жылдың аяғында электрмен, газбен, бумен, ыстық сумен және кондицияланған ауамен жабдықтау секторындағы кәсіпорындардың тозу дәрежесі сыни 71,7%-ды құрады, оның ішінде құрылымдардың тозуы 78%, машиналар мен жабдықтардың тозуы 62,2%.

Алайда кейбір өңірлерде жағдай бұдан да қиын болуы мүмкін. Мәселен, биылғы жылдың 12 желтоқсанында президент Қасым-Жомарт Тоқаев еліміздегі жылу электр станцияларының орташа тозуы 66%-ға жеткенін, ал кейбір қалаларда ол қазірдің өзінде критикалық 80% деңгейінен асып кеткенін айтты. ЖЭО-ның үштен бірі жарты ғасырдан астам уақыттан бері жұмыс істеп келеді. Шығыс Қазақстан облысының Риддер және Шемонаиха қалаларында жылу желілерінің әбден тозығы жеткен. ЖЭО-дан бөлек, жылу желілері де мүшкіл күйде, деді президент. Бүгінде 1,5 мың км-дан астам жылу желілері ауыстыруды және жөндеуді қажет етеді. Олардың орташа тозуы 75%-дан асады, ал Арқалық, Риддер, Шемонаиха қалаларында желілердің тозығы жеткен. Үкімет бұл мәселені үш жылдың ішінде шешуі керек. Есепке сәйкес, оған 528 млрд теңге қажет. 

Ал электр қуатына келетін болсақ, жағдай мынадай: 2022 жылдың қазан айында Энергетика министрі Болат Ақшолақов ҚР-да энергетикалық жабдықтың апатты өшіру саны 22%, олардың ұзақтығы 16% өскенін хабарлады. Өнеркәсіптік қуаттардың тозуы шамамен 60%-ды құрады.

Бұған дейін премьер-министр Әлихан Смайылов өңірлік электр желілерінің тозу деңгейі қазіргі таңда 65%-ға жуықтағанын айтқан еді. Осындай тозу көрсеткіштері жылу электр станцияларының жабдықтарында байқалады. Бұл ретте кейбір қалаларда бұл көрсеткіш 80%-ға жетеді.

Жалпы, инженерлік желілердің тозуының жоғары деңгейі төтенше жағдайлар санының артуына алып келеді және азаматтарды коммуналдық қызметтермен қамтамасыз ету сапасын төмендетеді.

Мәселен, 2021 жылы көшедегі газ желілерінде 45 апат тіркелді, бұл бір жыл бұрынғыдан 2,4 есе көп. Сондай-ақ, көшедегі газ желісінің тағы 74 шақырымы жөндеуді қажет етеді.

Сонымен қатар, 2021 жылы сумен жабдықтау жүйесіндегі апаттар саны 1,9 мыңды құрады.19 мың км-ден астам желі немесе жалпы ұзындығының 22%-ы ауыстыруды қажет етеді, оның 6,2 мың км-сы су құбыры, 9,7 мың км көше желілері, 3,5 мың км орамішілік және аулаішілік желілер.

Өз кезегінде, қолда бар деректер бойынша жылумен жабдықтау көздерінде, бу және жылу желілерінде 2020 жылы – 52, 2019 жылы – 84, 2018 жылы – 54 апат анықталды.

ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің Республикалық дағдарыс орталығы мен жергілікті атқарушы органдардың мәліметі бойынша, 2022-2023 жылдардағы жылыту маусымы басталғалы республикада тіршілікті қамтамасыз ету жүйесінде 26 технологиялық бұзушылық орын алған, оның ішінде:

• автономды қазандықтарда – 2 (Ақмола және Алматы облыстарында);
• жылумен жабдықтау желілері бойынша – 11 (Жетісу облысында – 1, Қарағанды ​​облысында – 7, Павлодар облысында – 1, Астанада – 1, Алматыда – 1);
• су құбыры желілерінде – 13 (Абай облысында – 1, Ақмола облысында – 2, Алматы облысында – 1, Шығыс Қазақстан облысында – 1, Батыс Қазақстан облысында – 1, Қарағанды ​​облысында – 1, Павлодар облысында – 1, Солтүстік Қазақстан облысында – 2, Ұлытау облысында – 1, Астанада – 2).

Ақпарат және байланыс саласындағы желілердің тозуына келетін болсақ, бұл да өте өзекті мәселе, өйткені электр, су және жылу сияқты коммуникациялар қоғам мен шаруашылық субъектілерінің өмірінің ажырамас бөлігіне айналды. Алайда, мұндағы жағдай басқа салаларға қарағанда айтарлықтай аз: 2021 жылдың соңына қарай сектордағы тозу 50,5%-ды құрады, ал үш жыл ішінде көрсеткіш айтарлықтай 5 п. т. төмендеді.

Инфрақұрылымды қолдау мен жаңартудың негізгі факторларының бірі инвестиция құю. Оң нәтижелердің мысалы ретінде байланыс саласын айтуға болады. 2021 жылдың қорытындысы бойынша сектордағы негізгі қорларды жаңарту коэффициенті 11,6%-ды құрады, бұл электрмен жабдықтау, газ, бу, ыстық су және ауаны кондиционерлеу секторынан (5,1%) бірнеше есе жоғары. Негізгі қорларды жаңарту коэффиценті жаңадан пайдалануға берілген қаражаттардың олардың жыл аяғындағы қолжетімділігіндегі үлесін көрсетеді. Сонымен қатар, байланыс саласындағы машиналар мен жабдықтарды жаңарту коэффициенті қазірдің өзінде 14,4%-ға жетіп, соңғы жылдары айтарлықтай өсу байқалады. Биыл да оң динамика жалғасуда: 2022 жылдың 10 айының қорытындысы бойынша ақпарат және байланыс саласына салынған инвестиция көлемі бір жылда 16,9% өсіп, 112,8 млрд теңгені құрады.

Салыстыру үшін: сумен жабдықтау секторында; кәріз жүйесі, қалдықтарды жинау мен бөлуді бақылау, инвестиция көлемі, керісінше, 4,4% төмендеді; электрмен жабдықтау, газбен жабдықтау, бу беру және ауа баптау секторында да төмендеу байқалады – 1,4%.

Жалпы, байланыс секторында негізгі ойыншылар жаңартуға және құрылғыларды жаңғыртуға көп қаражат жұмсайды. Мысалы, «Қазақтелеком» АҚ күрделі шығындары 2021 жылы 1,3% өсіп, 112,4 млрд теңгені құраса, 2020 жылы бұл сома 113,8 млрд теңге болды, 2019 жылы 72,8 млрд теңгені құраған. Биылғы 30 қыркүйектегі жағдай бойынша компания құрылыс жобаларын жүзеге асыру және телекоммуникациялық құрал-жабдықтарды сатып алу бойынша жалпы сомасы 56,4 млрд теңгеге келісімшарт жасады.

Сонымен қатар, 2022 жылдың тоғыз айында Kcell ұялы байланыс операторының күрделі салымдары 18,2 млрд теңгеге жетті, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда (11,4 млрд теңге) 59,6% артық. CAPEX-тің сату көлеміне қатынасы 11,0% (бір жыл бұрын 8,1%) құрады.

Байланыс секторындағы негізгі капиталға инвестициялаудың негізгі бағыттары:

• ескі жабдықты ауыстыру;
• абоненттер санын арттыру мақсатында өндірістік қуаттарын кеңейту;
• жаңа технологияларды енгізуге инвестиция салу;
• қолданыстағы қызметтерді рационализациялауға инвестиция салу;
• логистиканы рационализациялауға инвестиция салу;
• абоненттерінің өзгертпей жаңа өндіріс орындарын салу.

Осылайша, байланыс саласы желілердің және тұтастай алғанда инфрақұрылымның тозуы мен жалпы жай-күйіне қатысты мәселелерді шешу үшін тұрақты негізде әсерлі көлемдегі инвестиция қажет екенін айқын көрсетеді.