Сарапшылардың болжамынша, 2028 жылдан бастап Қазақстан және Орталық Азияның басқа да елдері су ресурстарының хроникалық тапшылығы кезеңіне енеді. Әлемдік банктің мәліметтері бойынша, 2040 жылға қарай Қазақстанның су стресі деңгейі 80% асуы мүмкін. Су тапшылығының салдары экономиканың барлық салаларына, ең алдымен ауыл шаруашылығына, өнеркәсіпке және коммуналдық шаруашылыққа әсер етеді.
Белгілі болғандай, елде су тұтынудың 65% ауыл шаруашылығына келеді, алайда суару арналарының қанағаттанарлықсыз жағдайынан суды тасымалдау кезіндегі шығындар 50%-дан асады. 2024-2030 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының су ресурстарын басқару жүйесін дамыту Концепциясы бойынша, 2022 жылы елдің су тасымалдау кезіндегі шығындары 3,4 млрд куб метрді құрады.
Арасында, Worldometers мәліметтері бойынша, Қазақстан су тұтыну деңгейі жоғары елдер қатарына кіреді. Мысалы, тәулігіне адам басына шаққандағы су тұтыну шамамен 3400 литрді құрайды.
Қазақстанның сумен жабдықтау саласындағы негізгі мәселелер:
Қалаға көшу
Қазақстанда қалаға көшу деңгейінің өсуі байқалады, бұл су ресурстарына деген сұранысты арттырады. Ресми түрде Қазақстанның қалаға көшу деңгейі 62% құрайды, алайда статистика қала маңындағы елді мекендерден келетін жүктемені есепке алмайды. Осылайша, Қазақстанның нақты қалаға көшу деңгейі шамамен 75% болуы мүмкін. Мысалы, Алматы қаласының экономикасының дамуы қаланың халқы мен аумағының 2014 жылға қарағанда екі есе өсуіне әкелді. Соңғы 20 жылда оңтүстік астананың халқы шамамен екі есе өсіп, 2,2 млн адамды құрады.
Астанадағы жағдай да ұқсас, мұнда 2023 жылы жазда су берумен байланысты үзілістер байқалды. Сонымен қатар, Астана халқының одан әрі 2 млн адамға дейін өсуі жағдайында, ішуге жарамды су тапшылығының өте ауыр қаупі бар. Тіпті К. Сатпаев атындағы каналды Ішім өзеніне қайта бағыттау жобасы сәтті жүзеге асырылған кезде де, астанадағы су тапшылығы мәселесі шешілмейді.
Ақтау қаласының қазіргі жағдайы да қаланың халқының өсуіне үлгере алмайтын инфрақұрылымдық мәселелердің айқын мысалы.
Инфрақұрылымның тозуы
Үлкен қалалардың халқы мен аумағы жылдам өсіп келеді, алайда бұл процесс тиісті инженерлік инфрақұрылымның дамуымен қатар жүрмейді. Қазіргі уақытта республиканың жалпы су құбырларының ұзындығы шамамен 98 мың км құрайды және 2019 жылдан бері 12,3 мың км өсті. Дегенмен, елдің кейбір аймақтарында су құбырларының тозу деңгейі республикалық мәннен анағұрлым жоғары (51 – 58% шамасында).
Су құбырларының ең жоғары тозуы Алматы қаласында, Алматы, Шығыс Қазақстан, Ақмола, Ұлытау, Абай және Қарағанды облыстарында байқалады.
Автор: Ерлан Каримов, экономист