Қазақстан экономикасының алдында екі жақты сынақ тұр: тұтыну бағасының өсуі және табыс өсімінің жеделдеуі. Соңғы жылдары тұтыну бағаларының индексі мен орташа айлық атаулы жалақы ел экономикасына әлемдік және ішкі факторлардың әсерін көрсететін елеулі өзгерістерге ұшырады.

Тұтыну бағасының индексі: Инфляцияны бақылау

Соңғы жылдары Қазақстанда тұтыну бағасының айтарлықтай өсуі байқалады:

• 2019 жылы тұтыну бағаларының индексі (ТБИ) 105,4 құрады. Инфляцияның бұл қалыпты деңгейі күшті экономикалық өсу жағдайында жалпы тұрақтылық жағдайына сәйкес келді.
• 2020 жылы пандемия және сыртқы экономикалық күйзеліс жағдайында ТБИ 107,5-ке дейін көтерілді. Қазақстан инфляцияны бақылауда ұстады, бірақ бағаның өсуі ішкі сұранысты қолдау шараларын көрсетті.
• 2021 жылы ТБИ 108,4 болды – ішінара логистикалық қиындықтар мен сауда шектеулеріне байланысты инфляцияның жаңа кезеңі.
• 2022 жыл ерекше маңызды жыл болды: ТБИ 120,3-ке жетті. Бұл өсім әлемдік шикізат бағасының өсуін және жаһандық нарықтардағы инфляциялық қысымды көрсетуі мүмкін.
• 2023 жылдың соңына қарай ТБИ 109,5-ке дейін төмендеді, ал 2024 жылдың 1 қыркүйегінде ол 108,3 болды. Бұл деректер тұтыну бағаларын тұрақтандыру шараларымен қамтылған инфляцияның баяулауын көрсетеді.

Орташа айлық номиналды жалақы: табыстың тез өсуі

• Инфляцияның өсуі орташа айлық номиналды жалақының айтарлықтай өсуімен қатар жүрді:
• 2019 жылы Қазақстанда орташа айлық жалақы 186 815 теңгені құрады – бұл халықтың қолайлы сатып алу қабілетін сақтауға мүмкіндік берген көрсеткіш.
• 2020 жылы жалақы 220 848 теңгеге дейін өсті. Пандемия кезінде үкімет азаматтардың кірістерін қорғау және жұмыспен қамтуды қолдау шараларын қабылдады.
• 2021 жылы орташа айлық жалақы 268 051 теңгеге дейін өсті. Бұл өсім экономиканы ынталандыру жөніндегі мемлекеттік шараларды ғана емес, сонымен қатар инфляция салдарынан еңбек нарығына қысымды көрсетеді.
• 2022 жылы жалақы 303 055 теңгеге жетті, бұл тұтыну бағасының өсуінің салдарын жеңілдетуге мүмкіндік берді.
• 2023 жылдың соңына қарай орташа айлық атаулы жалақы 350 542 теңге болса, 2024 жылдың 1 қыркүйегінде 403 251 теңгеге жетті. Бұл халықтың сатып алу қабілетін сақтау үшін кірісті арттыру саясатының жалғасын тауып отырғанын көрсетеді.

Экономикаға және келешекке әсері

Үдемелі инфляция жағдайында Қазақстанның алдында күрделі міндет тұр: жалақының тез өсуі үй шаруашылығының өсуінің орнын толтырады, бірақ өндіріс шығындарын ұлғайтуға мәжбүр болған бизнеске қосымша қысым жасайды. Тепе-теңдікті сақтау үшін Қазақстан нақты табыстың өсуін бәсеңдетпей инфляцияны бақылауға назар аударуы қажет.

Болашақта экономиканың тұрақтылығы елдің сыртқы сын-қатерлерге бейімделу қабілетіне, үй шаруашылықтарының кірістерінің тұрақтылығын сақтауға және инфляциялық тәуекелдерді ұстауға байланысты болады.

Автор: Economy kz порталының сарапшысы Ален Серік