Былтыр қарашада Алматы полицейлері билет сатып жүрген алаяқты әшкереледі. Ол Instagram әлеуметтік желісі арқылы көптеген қазақстандықтар келуін асыға күткен әнші 50Centтің концертіне жалған билеттер сатқан. Ол бизнесін белсенді түрде құрғаны соншалық, тіпті жұмыс істеу үшін SMM маманын жалдаған. Күдікті ұсталып, алданған азаматтардың арызы негізінде ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабы «Алаяқтық» бойынша қылмыстық іс қозғалды.
2024 жылдың мамыр айында ақтөбелік алаяқ «Ақтөбе» мен «Астана» командалары арасындағы футбол матчының жоқ билеттерін белсенді түрде сатумен айналысқан. Бұл туралы Ақтөбе облыстық полиция департаменті команда жанкүйерлерінің шағымдарын жеткізе отырып хабарлады.
Мұндай жағдайлар жиі болып жатыр. Қазақстандықтар билеттерді онлайн сатып алуға дағдыланған, өйткені оларға мұндай қызметтер ыңғайлы, алаяқтар осыны шебер пайдаланады. Айта кетерлігі, билет сататын алаяқтардың мәселесі тек Қазақстанда ғана емес, шетелде де кездеседі. Танымал американдық орындаушы Канье Уэсттің Мәскеуге келуі туралы жаңалықтардан кейін «Авито» қосымшасында әншінің Лужникидегі концертіне билеттерді сату туралы хабарландырулар таратыла бастады. Концерт өтетін орынның өкілдері оқиға туралы қауесетті жоққа шығарды, «Авитода» билеттерді сату туралы жарнамаларға тосқауыл қойылды.
Қылмыскерлер көбіне фишингтік сілтемелерді пайдаланады. Іс-шараны ұйымдастырушылардың атынан олар адамның лотерея ұтып алғаны және оқиғаға тегін немесе үлкен жеңілдікпен қатыса алатыны туралы хабарламалар жібереді. Билет беру үшін әлеуетті жәбірленушіден жеке ақпарат – аты-жөні, электрондық поштасы, телефон нөмірі, банк картасының нөмірі сұралуы мүмкін. Фишерлер билеттерді жеңілдікпен сатып алу үшін электрондық пошталарға сілтемелер де жібере алады. Оларды басу арқылы пайдаланушылар өздерінің жеке деректерін ашуға қауіп төндіреді, бұл олардың банк шоттарындағы ақшаларына қол жеткізуге мүмкіндік береді. Лермонтов атындағы драма театры осындай схемамен екі рет кездесті. 2020 жылы алаяқтар театрдың гастрольдік сахнасы болған ресейлік театрлардың жоқ қойылымдарына билеттер сатылатын жалған сайт құрды.
Екінші оқиға биыл болды, көрермендердің бірі сол фейк парақшадағы скриншоттарды тіркеп, қойылымдардың өтетін күндері туралы ақпарат беруді сұрап театрға хабарласқан. Аталған жағдайлар бойынша театр билеттерді сату үшін жалған парақшалар ашқан белгісіз тұлғаларға шара қолдану туралы өтінішпен прокуратураға жүгінген. Өз кезегінде, «АртиШок» тәуелсіз театрының басшылығы мұндай оқиғаларды кездестірмеген.
Электрондық ұрылар «билеттерді сатуға» арналған барлық қызметтерді жасай алады, оларды түпнұсқадан ажырату қиын. Мұндай әзірлемелерді жасаушылар сервер мен браузер арасындағы қауіпсіз қосылымды қолдайтын SSL сертификаттарын сатып алады, сондықтан жалған сайттың мекенжайы https-тен басталуы мүмкін. Пайдаланушы қауіпсіз қосылым белгішесін көріп, фишингтің құрбаны болуы мүмкін. Ол мұндай сайтта билет сатып алу үшін форманы толтырса болды, ештеңесіз қалу қаупі бар.
«Мұндай жағымсыз жағдайларды болдырмау үшін билеттерді тек сенімді қызметтерден сатып алу керек. Күдікті сайттарда немесе жеке жарнамалар арқылы ақша үнемдеу және билеттерді сатып алу идеясы ақша жоғалтуға және көңіл-күйдің бұзылуына әкелуі мүмкін. Сатушыдан билет сатып алу — ерекше назар аударуды қажет ететін тақырып. Мұндай жеткізушіден билет сатып алу арқылы сіз жарамсыз билетті сатып алуыңыз мүмкін. Сатушылар штрих-код/qr кодын өзгертіп тастауы әбден мүмкін, ал сіз залға кіре алмай қаласыз. Олар сондай-ақ бір орынға билетті бірнеше адамға сата алады. Мұндай жағдайда, жақсы дегеннің өзінде, іс-шараға билетті бірінші сатып алған адам кіре алады, болмаса ешкім де кіре алмауы мүмкін. Сатушылар ең арзан билеттерді сатып алып, фотошоп арқылы бағаны өсіріп, сізге бағамен сататын жағдайлар бар. Дәл осындай әдіс залдағы қатар мен орынды өзгертуде де қолданылады. Нәтижесінде сіз қате орындарға келесіз және оған отыра алмайсыз. Осы жағдайлардың барлығы іс-шараларда тергеу мен жанжалға алып келеді, көбінесе делдалдан билет сатып алған адамдар көшеде қалады. Сол күнгі кеш бұзылады, мұндай жағдайларда әдетте ақшаны қайтару мүмкін емес», — деп атап өтті «Freedom Ticketon» ЖШС Маркетинг жөніндегі директоры Анна Воронина.
«Қазақстанда іс-шара билеттерін қайта сатуға тыйым салатын ресми заң жоқ. Билеттерді оңаша сатып алғанына өздерін кінәлайтындықтан, сотқа барып арыз жазып жатқандар аз. Апелляция жоқ – проблема жоқ», — деп түсіндіреді ол.
Өкінішке орай, алаяқтық сайтты айыру қиын болуы мүмкін. Сондықтан алданып қалмаудың ең жақсы жолы – тәуекелге бармай, билеттерді тек сенімді, ресми сайттардан сатып алу.
«Біз бұл туралы үнемі ескертеміз, өйткені біз мұндай жағдайларға жиі тап боламыз және өкінішке орай, көмектесе алмаймыз. Кейде бір топ адамдар ақша үнемдеу үшін тексерілмеген көздерден бірден бірнеше билет сатып алып, ештеңе шеше алмай қалып қоятындар да кездеседі», — деп бөлісті сарапшы.
Көптеген дамыған елдерде көрермендердің 100%-ға жуығы іс-шараларға билеттерді электронды сервистер арқылы сатып алады және билет бағасынан бөлек комиссия да төлейді. Кейде ол билет құнының 40%-ына дейін жетуі мүмкін. Пайдаланушылар қызметке сенімді, сонымен қатар барлық қауіпсіздік шараларын сақтайды, сондықтан олар не үшін төлейтінін түсінеді.
«Қазақстанда билеттерді онлайн сатып алу бойынша жетекші қалалар Алматы мен Астана болып табылады, онда билеттердің 90%-дан астамы электронды қызметтер арқылы сатылады. Өңірлердегі көрермендер билеттерді көбінесе кассадан сатып алғанды жөн көреді, өйткені олар интернет арқылы сатып алуға күмәнмен қарайды. Осыған қарамастан, біз онлайн-сату үлесі өсіп келе жатқанын және пайдаланушылар сатып алудың осы әдісінің барлық артықшылықтарын бірте-бірте түсінетінін атап өтеміз. Жалпы, қызмет көрсетуге деген сенім артып келеді», — дейді маман.
Әлемдегі интернет-дүкендердің үлесі жыл сайын артып келеді. eMarketer мәліметтері бойынша, 2020 жылы ғаламдық электрондық коммерция нарығы 25,7%-ға өсіп, 4,2 трлн долларға жетті. 2021 жылы өсім 16,8%-ды құрап, 4,9 трлн долларға жақындады. Сарапшылардың пікірінше, 2025 жылға қарай ғаламдық интернет-коммерция нарығы 7,3 триллион долларға жақындауы мүмкін, ал сектордың жалпы нарықтағы сатылымдағы үлесі 24,5%-ға дейін артады.
Қазақстанда да электронды коммерция көрсеткіштері артып келеді. Strategy&, part of the PwC network және Қазақстан Цифрлық Ассоциациясының «Қазақстандағы бөлшек электрондық коммерция нарығын талдау» зерттеуіне сәйкес, 2023 жылы елдегі бөлшек электрондық коммерция нарығы қарқынды өсуді көрсетті. Саладағы жалпы кіріс 2,4 трлн теңгеге жетіп, электронды коммерцияның енуі 12,6 пайызды құрады. Strategy& компаниясының серіктесі, Еуразия аймағындағы концультациялық тәжірибе жетекшісі Наталья Лим бұл көрсеткіштер Қазақстанға әлемдегі электронды коммерцияның енуі бойынша алғашқы 10 елдің қатарына кіруге мүмкіндік беретінін атап өтті.
Жалған сайттар көбінесе танымал билет операторларының көшірмелерін жасауда жоғары біліктілікке ие. Мұндай сайттарды тексерудің бірнеше нұсқасы бар:
1) Қолдау қызметіне қоңырау шалыңыз. Кейбір сайттар нақты билет операторларының нөмірлерін қалдырады, бұл жағдайда мамандар сайттың дұрыстығын тексереді.
2) Төлем әдістеріне назар аударыңыз. Алаяқтар көбінесе аударымдар үшін төлем қабылдайды, бірақ ресми сайт ешқашан қабылдамайды.
3) Сайттан құпиялық туралы мәлімдемені іздеңіз. Сенімді қызметтерде деректерді жинау, пайдалану және сақтау процесін түсіндіретін құжат бар. Егер ол жоқ болса, жалған екенін білдіреді.
4) Төмен баға. Егер билеттер құны әдеттегі бағадан айтарлықтай төмен болса, онда қызмет жалған болуы мүмкін.
5) Қызмет туралы пікірлерді оқыңыз. Олар белгілі бір сайттың қаншалықты адал жұмыс істейтінін түсінуге көмектеседі.
6) Техникалық қорғау туралы есте сақтаңыз. Спамды, фишингтік сайттарды анықтайтын және зиянды бағдарламаларды блоктайтын сенімді қауіпсіздік бағдарламасын орнатыңыз.
Сондай-ақ сарапшы билеттерді сенімді ресми қызметтерден, мүмкін болса, алдын ала сатып алуды ұсынады.
«Билеттерді алдын ала сатып алған жөн. Бұл жағдайда залдағы екі орынды да, билет бағасының санаттарын да кең таңдау мүмкіндігі ашылады. Көбінесе іс-шара күні жақындаған сайын ұйымдастырушылар барлық санаттар бойынша билеттер құнын көтереді, сондықтан қолайлы бағамен ыңғайлы орындар сатып алуға уақыт болады», — деп кеңес береді ол.