Қазақстандық фермерлер сүт сатуда үлкен қиындықтарға тап болып жатыр. Мәжіліс депутаттары осылай дейді. Айтуларынша, сүтті далаға төгуге тура келеді, өйткені өңдеушілерден сұраныс жоқ. Оған себеп, әсіресе Ресей мен Беларусь елдерінен импорттың көптеп келуі. Екі елдің өнімдері Еуропада санкцияға ұшырады. Енді қазақ нарығын жаулап алу үшін демпингке оңай барады. Соның салдарынан сүт өнеркәсібі шығынға ұшырауда.

Депутаттар сұрап отырған қолдау шараларының кең тізбесі субсидияларды көбейту, ҚҚС-тан босату және импортқа шектеулерді қамтиды.

Бірақ импорттаушылар шындап кіріссе жергілікті өндірушілерді құрдымға жібере ала ма?

Қазақстан Республикасының ҰСБ деректері бойынша Қазақстан өзін сүтпен жақсы қамтамасыз етеді. Ресурстардағы өндіріс үлесі 95% деңгейінде тұрақты болып қалды. Өндіріс көлемінің өзі де айтарлықтай тұрақты: айдың соңында олар әдетте 45-50 мың тонна аралығында болады.

Көріп отырғаныңыздай, импорттаушылар нарықтың аз ғана үлесін алады — 5%. Сонымен қатар, 2020 жылдың басынан бері импортталған сүттің айлық көлемі ешқашан 3,3 мың тоннадан аспаған. Қазір сүттің негізгі шетелдік жеткізушілері Ресей (50%) және Қырғызстан (30%). Қазақстан импортының шамамен 10%-ы Беларусьтің үлесіне тиеді.

Яғни, гипотетикалық түрде Ресей мен Беларусь қазақстандық сүт нарығындағы жағдайды белгілей алмайды: олардан келетін импорттың ресурстардағы үлесі сәйкесінше 1% және 3%-ға да жетпейді. Бұл тұжырымды сүт бағасының ай сайынғы өсімін (орташа деңгей 2023 жылы – 1,2%, 2024 жылы – 1,1%) тіркейтін баға статистикасы растайды. Егер күшті демпинг орын алса, бұл, әрине, бағаның төмендеуі түрінде көрінеді.

Фермерлерге шынымен қосымша субсидиялар немесе ҚҚС босату қажет пе, соны анықтау үшін көп нәрсені білмеуіміз мүмкін. Бірақ жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, импорттық шектеулерді енгізудің қажеті жоқ екені сөзсіз. Ал, мұндай шара жағымсыз салдарға толы. Қазақстанның географиялық жағынан өздеріне жақын орналасқан аймақтарына Ресей мен Беларусь елдерінен сүт жеткізілетіні анық. Импорттағы шектеулер бағаның жылдам өсуіне әкелуі мүмкін.

Дегенмен, сүттің өзін қамтымайтын сүт өнімдері де бар. Дегенмен мұнда да қауіпсіздік жағдайы жалпы алғанда жақсы. Ресурстардағы өндіріс үлесі 85% құрайды. Рас, кейбір жағдайларда көрсеткіш әлі де орташадан төмен. Біз балмұздақ (80%), сары май (75%), ірімшік және сүзбе (50%), қоюландырылған сүт (40%) туралы айтып отырмыз. Соңғы жылдары бұл сурет іс жүзінде өзгеріссіз қалды. Яғни, бұл жолы да импорттың кеңеюі қарқын алып жатыр деп айтудың қажеті шамалы.