Жалпыға бірдей декларациялаудың ағымдағы жағдайы, перспективалары мен мәселелері туралы ҚР ҚМ Мемлекеттік кірістер комитеті Өндірістік емес төлмедерді, жеке тұлғаларды және арнаулы салық режимдерін әкімшілендіру департаментінің директоры Нұржан Қуандықов баспасөз конференциясы барысында хабарлады.

2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанда кезең-кезеңімен жалпыға бірдей декларация енгізілді. Жалпыға бірдей декларацияның негізгі мақсаты:

• жеке тұлғалардың кірістерін бақылаудың тиімді тетіктерін құру;
• әділ салық салуды қамтамасыз ету және әлеуметтік саясатты жетілдіру;
• сыбайлас жемқорлық пен көлеңкелі экономика деңгейін төмендету.

Осылайша, 2021 жылдың 1 қаңтарынан бастап «кіру» туралы декларацияны мемлекеттік қызметшілер мен оларға теңестірілген адамдар, сондай-ақ олардың жұбайлары – шамамен 580 мың жеке тұлға тапсырған.

Екінші кезеңде ағымдағы жылы квазимемлекеттік сектордың мемлекеттік мекемелерінің қызметкерлері, сондай-ақ олардың жұбайлары шамамен 2,1 миллион адамды құрады.

Үшінші кезеңде 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап декларацияны заңды тұлғалардың құрылтайшылары (қатысушылары), жеке кәсіпкерлердің басшылары, сондай-ақ олардың жұбайлары (зайыбы) тапсырады. Шамамен 3,9 миллион адам жоспарланған.

Төртінші кезеңде 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап азаматтардың басқа санаттары (мысалы, жеке құрылымдардың қызметкерлері, зейнеткерлер, үй шаруасындағы әйелдер, студенттер және т.б.) тапсыратын болады. Бұл 6,9 миллион адам.

2025 жылы 13 миллионнан астам жеке тұлғаны қамту жоспарлануда.

Келесі жылы бизнесмендер жеке мүліктерін жариялайтынын ескере отырып, осы санаттағы декларанттарға назар аудау қажет. Бұл жеке кәсіпкерлер, бірінші басшылар, құрылтайшылар, заңды тұлғалардың қатысушылары.

Жұмыс істемей тұрған және жұмысын тоқтатқан кәсіпкерлер де декларация тапсыруы керек.

Алайда, филиалдар мен өкілдіктердің басшылары заңды тұлға болып табылмайтындықтан, декларация тапсыруға міндетті емес.

Декларацияда қандай ақпарат көрсетіледі?

Жалпыға бірдей декларациялау жүйесі барлық азаматтардың жеке тұлғаның барлық шетелдік активтерін, жылжымалы және жылжымайтын мүлкін көрсететін «кіріс» декларациясын тапсыруымен байланысты. Олар мынадай:

• бағалы қағаздар, цифрлық активтер (биткоиндер және т.б.)
• үлестік қатысу шарты (тұрғын үйдегі үлес)
• инвестициялық алтын (құйма алтын)
• зияткерлік меншік және авторлық құқық объектілері
• 34,5 млн теңге (10 000 АЕК) шегінде қолма-қол ақша*
• 31.12.2023 жылға дейін нотариалды куәландырылған басқа тұлғалармен несие шарттары. Мұндай берешекті декларация берілгенге дейін (2024 жылғы 15 қыркүйектен кешіктірмей) нотариалды куәландыруға болады. Бұл ретте ақша беру фактісі 2023 жылғы 31 желтоқсанға дейін жасалуға тиіс
• құны 3,4 млн.теңгеден асатын басқа мүлік (міндетті емес) (мәдени құндылықтар, зергерлік бұйымдар, асыл тұқымды жануарлар және т.б.) – бағалау декларацияны тапсырғанға дейін жүргізілуі тиіс (2024 жылғы 15 қыркүйектен кешіктірмей) 2023 жылғы 31 желтоқсандағы жағдай бойынша
• шетелдік компанияға қатысу үлесі
• шетелдегі жылжымайтын мүлік және көлік
• шет ел банкісіндегі 7,3 мың АҚШ долларынан (1000 АЕК) жоғары ақша.

Кейіннен жыл сайын күнтізбелік жыл ішінде алынған кірістер, мүлікті Қазақстанда да, одан тыс жерлерде де сатып алу немесе иеліктен шығару туралы мәліметтерді, сондай-ақ оларды сатып алу шығындарын жабу көздерін көрсететін кірістер мен мүлік туралы декларация (270.00 нысаны) ұсынылады.

• табыс (жалға алудан, жылжымайтын мүлікті сатудан, көліктен, бағалы қағаздардан, цифрлық активтерден, шетелден түсетін кірістерден және т.б.)
• салық шегерімдері (медициналық қызметке, білім беруге, ипотекалық төлемдерге, мүгедектерге стандартты шегерім – жылына 3 млн. теңге)
• мүлікті, оның ішінде өтеусіз алынғандарды (жылжымайтын мүлік, көлік, бағалы қағаздар, цифрлық активтер және т.б.) сатып алу/сату
• қымбат мүлікті сатып алу көздері
• бағалы қағаздар, цифрлық активтер (биткоиндер және т.б.)
• үлестік қатысу шарты (тұрғын үйдегі үлес)
• инвестициялық алтын (құйма алтын)
• жеке тұлғалардың нотариалды куәландырылған несие шарттары
• шетелдік компанияға қатысу үлесі
• шетелдегі жылжымайтын мүлік және көлік
• шетел банкіндегі 7,3 мың АҚШ долларынан (1000 АЕК) жоғары ақша

Активтер мен міндеттемелер туралы "кіріс" декларациясында (250.00-нысан) бағалы сыйлықтар: 

• шетелде тіркелген жылжымайтын мүлік және көлік, шетелдік компаниядағы үлестер түрінде алынған жағдайда декларацияланады. Бұл ретте пәтер, көлік, Қазақстанда тіркелген заңды тұлғаның жарғылық капиталындағы қатысу үлестерін көрсетудің қажеті жоқ;
• 34,5 млн. теңге (10 000 АЕК) шегінде қолма-қол ақша;
• тұрғын үй құрылысындағы, бағалы қағаздардағы, цифрлық активтердегі, инвестициялық алтындағы, зияткерлік меншік объектісіндегі 

* басқа мүліктегі үлестер - егер мұндай сыйлықтың бірлігі үшін құны 3,4 млн.теңгеден (1000 АЕК) асатын болса, тілек. Мұндай бағалауды тәуелсіз бағалаушы келесі жағдай бойынша жүргізуі керек.

Сыйлықтарды декларациялау қажет пе? 

Кірістер мен мүлік туралы жыл сайынғы декларацияда (270.00-нысан) бағалы сыйлықтар:

• жылжымайтын мүлік, көлік, шетелдік компаниядағы үлесі, бағалы қағаздар және шетелде тіркелген басқа да мүлік;
• өз бетінше салық салынатын табыс ретінде ақша түрінде алынса көрсетіледі. 

Қазақстан Республикасында және шетелде орналасқан өтеусіз алынған мүлік. Өтеусіз алу туралы мәліметтерді мемлекеттік қызметшілер мен оларға теңестірілген адамдар, сондай-ақ олардың жұбайлары көрсетеді. 

Егер сыйлықтар жеке тұлғалардан алынса және кәсіпкерлік мақсатта пайдалануға арналмаса, онда оларға табыс салығы салынбайды.

Үй жануарларын декларациялау қажет пе?

Активтер мен міндеттемелер туралы декларацияда азаматтар құны бірлігіне 3,5 млн.теңгеден (1 АЕК) асатын жануарлар мен құстардың қымбат тұқымдарын өз қалауы бойынша декларациялай алады. Мысалы, асыл тұқымды жылқы, экзотикалық жануар немесе құс. Жануарлар мен құстар өсіру немесе өз бетінше пайдалану үшін

Өз қажеттіліктерінде өсіру немесе пайдалану үшін жануарлар мен құстарды декларациялаудың қажеті жоқ. Ауыл шаруашылығы және үй жануарлары бойынша мәліметтерді Мемлекеттік кіріс органдары уәкілетті органдардан алады. 

Декларацияны өзіңіздің тұрғылықты жеріңіз бойынша 2024 жылдың 15 қыркүйегіне дейін тапсыру қажет. Декларацияны «Салық төлеушінің кабинеті», «Электрондық үкімет» веб-порталдары, «e-salyqАzamat», Halyk, Банк Центркредит мобильді қосымшалары арқылы тапсыруға болады.

Азаматтар декларацияны қағаз жеткізгіште пошта арқылы немесе келу тәртібінде тапсыруға құқылы.

Декларациялауға қалай дайындалады?

Декларацияны толтырмас бұрын 2023 жылдың 31 желтоқсанына дейін:

1) тиісті растайтын құжаттарды дайындауға;

2) ақша қаражатын (34,5 млн. теңгеден астам) банк шоттарына орналастыруға;

4) Қазақстанда активтер мен міндеттемелердің болуын мынадай сайттарда дербес тексеруге:

• бағалы қағаздар үшін https://portal.kacd.kz;
• тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы шарттар бойынша https://homeportal.kz; https://www.gov.kz/services/3910?lang=ru
• зияткерлік меншік объектілері бойынша, авторлық құқық https://gosreestr.kazpatent.kz;
• сенімгерлік басқаруға берілген мүлік үшін https://egov.kz/cms/ru/services/pass077_mu;
• несиелік келісімдер үшін Doculite жүйесі арқылы Республикалық нотариаттық палатаға сұрау салу қажет.

Әкімшілік жауапкершілік

Декларацияны бірінші рет ұсынбағаны үшін ескерту, бір жыл ішінде қайталап бұзғаны үшін 51 750 теңге (15 АЕК) көлемінде айыппұл салынады.

Декларацияда толық емес немесе анық емес мәліметтерді бірінші рет ұсынғаны үшін – ескерту, бір жыл ішінде қайталап бұзғаны үшін – 10 350 теңге (3 АЕК) көлемінде айыппұл салынады.

Жыл ішінде бірінші рет салық объектілерін жасырғаны үшін – төленбеген салық сомасының 200% мөлшерінде айыппұл, қайталап бұзушылық үшін – 300% айыппұл салынады.

Салықтық бақылау қалай жүзеге асырылады? 

Сонымен, біріншіден камералдық бақылау жүргізіледі – жеке тұлғалардың шығындары осылайша бақыланады:

• декларацияның бар/жоқтығы тексеріледі;
• декларацияда табыс пен мүлікті көрсетпеу және кірістерді кеміту фактісі анықталады.

Одан кейін камералық бақылау нәтижелері бойынша бұзушылықтарды жоймаған азаматтарға қатысты салықтық тексеру жүргізіледі.