Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар Қазақстанның қаржылық экожүйесінде дәстүрлі банктер әрқашан тиімді қызмет көрсете алмайтын қызметті атқарып келеді.

2024 жылдың 2-тоқсаны деректеріне сүйене отырып, сектор активтердің сенімді өсуі байқалады, бірақ несие портфелі сапасының нашарлауы мен капитал қысымын қоса алғанда, көптеген қиындықтарға тап болды.

Активтер мен несие портфелінің динамикасы:

2024 жылғы 1 шілдедегі жағдай бойынша сектордағы жиынтық актив 10,9% немесе 236,4 млрд теңгеге өсіп, 2,412 трлн теңгеге жетті. Өсудің негізгі драйвері несие портфелі болды, оның көлемі 9,2% өсіп, 2,207 трлн теңгеге жетті. Несие портфелінің құрылымында ең көп үлесті клиенттерге берілген несиелер алады, ол 10,8% өсіп, 1,585 трлн теңгені құрады.

Бұл өсімнің маңызды факторы қаржылық лизинг операцияларының кеңеюі болып табылады, оның көлемі 5,6%, 508,8 млрд теңгеге дейін өсті. Бұл жабдық пен активтерді сатып алу үшін ұзақ мерзімді қаржыландыруға бизнестің жоғары қажеттілігін көрсетеді.

Проблемалық аспектілер:

Жалпы өсімге қарамастан, активтердің сапасы алаңдаушылық тудырады. Мерзімі өткен берешегі бар несиелердің үлесі 5,8% төмендегенімен, олардың көлемі бұрынғысынша 264,3 млрд теңгені құрайды, бұл осы сегмент үшін айтарлықтай көрсеткіш. Бұл факт, әсіресе жаһандық экономикалық тұрақсыздық пен ішкі инфляция аясында кейбір қарыз алушылардың төлем қабілеттілігінің мүмкін болатын проблемаларын көрсетуі мүмкін.

Міндеттемелер мен капитал: жүктеме мен тәуекелдерді арттыру

2024 жылдың екінші тоқсанында ұйымдардың міндеттемелері 15,8% өсіп, 1 740,8 трлн теңгені құрады. Бұл өсім жаңа депозиттерді белсенді тартумен және қаржыландыруды тартудың негізгі құралына айналған облигацияларды шығарумен түсіндіріледі. Мәселен, міндеттемелердің 34,0%-ы қарыз алу, 38,2%-ы бағалы қағаздарды шығару болды.

Алайда, міндеттемелердің айтарлықтай ұлғаюына қарамастан, сектордың баланстық меншікті капиталы 0,1% азайып, 671,6 млрд теңгені құрады. Активтер мен пассивтердің өсуі жағдайында капиталдың азаюы осы ұйымдардың қаржылық тұрақтылығының шиеленісуінің күшеюін көрсетуі мүмкін. Бұл әсіресе салыққа байланысты шығындар өсіп жатқан ортада қауіпті, бұл корпоративтік табыс салығы бойынша шығындардың өсуінен көрінеді.

Қауіптер мен қатерлер:

Сектор үшін негізгі қауіптердің бірі несие портфелінің сапасы болып қала береді. Проблемалық несиелер көлемі азайғанымен, олардың үлесі жалпы несиелердің 12,0%-ын құрайды. Бұл болашақта сектордың тұрақтылығына теріс әсер етуі мүмкін қарыздарды өтеуде қиындықтарға тап болған қарыз алушылардың айтарлықтай үлесін көрсетеді.

Сонымен қатар, мерзімі өткен кредиттерді провизиялармен жабу деңгейі 12,2%-ға дейін төмендеді (алдыңғы кезеңдегі 13,6%-бен салыстырғанда), бұл ықтимал шығындар бойынша резервтің жеткіліксіздігін көрсетеді. Бұл үрдіс экономикалық жағдай нашарласа немесе несие бойынша дефолт мөлшерлемесі көтерілсе, ұйымдарға қысымды күшейтуі мүмкін.

Капиталдың азаюы және шығыстардың ұлғаюы аясында міндеттемелердің өсуі де сектордың қаржылық тұрақтылығы үшін қосымша тәуекелдерді тудырады. Бұл борыштық жүктеменің артуына және әсіресе макроэкономикалық тұрақсыздық жағдайында салымшылар мен инвесторлар алдындағы міндеттемелерге қызмет көрсету мүмкіндігінің шектелуіне әкелуі мүмкін.

Әрі қарай өсу мүмкіндіктері:

Жоғарыда сипатталған қауіп-қатерлерге қарамастан, секторда өсу мүмкіндігі бар. Клиенттік транзакциялар мен қаржылық лизингтің өсуі бизнестің ұзақ мерзімді қаржыландыруға деген сұранысының жоғары деңгейде қалып отырғанын көрсетеді. Бұл әсіресе белсенді дамуын жалғастырып жатқан шағын және орта бизнес сегменттерінде несиелік және лизингтік қызметтерді одан әрі дамыту үшін мүмкіндіктер ашады.

Кері репо операцияларына ерекше назар аудару қажет, ол 1,1% өсіп, 546,7 млрд теңгені құрады. Бұл өтімділікті тиімді басқаруға және нарықтағы қысқа мерзімді ауытқулардың тәуекелдерін азайтуға мүмкіндік беретін бағалы қағаздар нарығындағы ұйымдардың белсенділігінің артып келе жатқанын көрсетеді.

Перспективалар мен стратегиялар:

Осы мүмкіндіктерді пайдалану үшін сектордағы тәуекелдерді басқару құзыретін дамытуды жалғастыруы керек, әсіресе несие портфелі сапасына қысым күшейген кезде. Проблемалық несиелерді бақылау тетіктерін күшейту және резервтік жүйені жетілдіру маңызды қадам болмақ.

Сондай-ақ, капитал нарығындағы қаржы құралдарымен, атап айтқанда, облигацияларды одан әрі шығару және инвесторлардың қаражатын тарту арқылы жұмысты жандандыру перспективалы бағыт болуы мүмкін. Бұл несиелеуді кеңейту үшін қосымша қаржыландыруды қамтамасыз етіп қана қоймай, қысқа мерзімді қарыз қаражаттарына тәуелділікті азайтады.

Қорытынды:

Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар бірқатар қиындықтарға қарамастан 2024 жылы белсенді өсу мен дамуды көрсетуді жалғастыруда. Активтер мен несие портфелінің ұлғаюы одан әрі өсу мүмкіндігін ашады, бірақ несие сапасы мен капиталдың төмендеуіне байланысты тәуекелдер нарыққа қатысушылардың мұқият назарын талап етеді. Экономикалық белгісіздіктің күшеюі жағдайында жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер Қазақстанның қаржы нарығындағы позицияларын сақтау үшін тәуекелдерді басқаруға және тұрақтылықты арттыруға назар аударуы керек.

Дайындаған: Сұлтан Уәлиханов, Economy.kz порталының сарапшысы