Дүйсенбіде «2024–2026 жылдарға арналған республикалық бюджет туралы» заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы талқылауға жарияланды. Бюджеттік түзетулер тек 2024 жылға қатысты. Негізгі өзгеріс – Ұлттық қордан бюджетке түсетін нысаналы трансферттің 2,0 трлн теңгеге (1,6 трлн теңгеден 3,6 трлн теңгеге дейін) ұлғаюы.
Осылайша, Ұлттық қордан бюджетке түсетін ресми трансферттердің жалпы көлемі (кепілдендірілген және нысаналы трансферттер) 5,6 трлн теңгені құрайды. Жоғарыда атап өткеніміздей, 2024 жылғы шілдеде «Қазатомөнеркәсіп» АҚ акцияларымен 467,4 млрд теңге сомасында мәмілені есепке алғанда, биыл Ұлттық қордан бюджетке аударылған трансферттердің жалпы сомасы 6,1 трлн теңге.
Заң жобасының түсіндірме жазбасында 2024 жылы бюджетке түсетін салық түсімдері жоспарланған көрсеткіштерден 3,1 трлн теңгеге төмен болатыны атап өтілген. Біздің ойымызша, бюджет кірістерінің мұндай азаюы мақсатты трансферттің 2,0 трлн теңгеге ұлғаюының және «Қазатомөнеркәсіп» АҚ акцияларымен операциялардың 0,5 трлн теңгеге жуық орындалуының негізгі себебі, өйткені бюджет шығыны өзгеріссіз қалды. Осылайша, бюджетке түсетін салық түсімдерінің жоғалуы салдарынан күрт өскен бюджет тапшылығын жабуға Ұлттық қордан қосымша нысаналы трансферт жұмсалады.
Бюджет кодексіне сәйкес Ұлттық қордан берілетін нысаналы трансферттер Республикалық бюджетке Президенттің шешімі бойынша: 1) экономиканың құлдырауы немесе экономикалық өсу қарқынының бәсеңдеуі кезеңіндегі дағдарысқа қарсы бағдарламаларды; 2) қаржыландырудың баламалы көздері болмаған жағдайда ұлттық ауқымдағы әлеуметтік маңызы бар жобалар, стратегиялық маңызды инфрақұрылымдық жобалар. Бюджет тапшылығын қаржыландыруға нысаналы трансфертті пайдалану Бюджет кодексінің аталған нормаларын бұзады.
Жалпы, Ұлттық қорды пайдалану бойынша шешімдердің ашықтығының аздап төмендегенін атап өткіміз келеді. Мәселен, президент жарлығы арқылы да бекітілген 2023 жылға арналған Ұлттық қор туралы егжей-тегжейлі есеп жыл ортасында алғаш рет жарияланбады. Маусым айында Қаржы министрлігі Ұлттық қордың 2023 жылға арналған есебі қаулыда бекітілгені, бірақ есептің өзі қоғамдық игіліктерде пайда болмағаны туралы ақпараттық хабарлама таратқан болатын. Біздің ойымызша, бұл Ұлттық қормен жасалатын операциялардың ашықтығын төмендететін теріс тенденция.
Мұрат Темірханов – Басқарма төрағасының кеңесшісі