ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі азаматтық-құқықтық сипаттағы (АҚС) келісімшартпен жұмыс істейтін қазақстандықтар үшін қаржылық міндеттемелер тізбесін кеңейтуді ұсынады, деп хабарлайды zakon.kz. Фрилансерлерді әлеуметтік салық төлеуге мәжбүрлемек. Бұл ретте салық жүктемесін еңбек шартымен жұмыс істеу тиімді болатындай жоғары етіп қою ұсынылады. Талқыланған өзгерістер млн-нан астам қазақстандықты қамтуы мүмкін, деп хабарлайды finprom.kz.
Қазақстандағы фрилансинг әр түрлі қызметтерді қамтиды. Бұл санатқа дизайнерлер, бағдарламашылар және SMM мамандары ғана емес, сонымен қатар азық-түлік жеткізушілері, такси жүргізушілері, құрылысшылар, сауда өкілдері — АҚС келісімшартымен жұмыс істейтіндердің барлығы кіреді. ҚР заңнамасына сәйкес, тапсырыс беруші, яғни жұмыс беруші орындаушының зейнетақы жарналарын, табыс салығын және медициналық сақтандыру қоры жарнасын ғана төлейді. Әлеуметтік аударымдар (салық және МӘСҚ қорына жарна) аударылмайды, сондықтан фрилансерлерде қызметкерлер сияқты әлеуметтік кепілдіктер болмайды — ауырған кезде ақы, жұмысынан айырылған жағдайда МӘСҚ-тан ақша, декреттік демалыс, мүгедектік төленбейді.
«Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ (ЕХӘҚМ-ге бағынысты құрылым) деректеріне сәйкес, Қазақстанда 2021 жылы 176,9 мың қазақстандық АҚС келісімшартымен жұмыс істеген (2017 жылға қарай 40% көп). Алайда, мемлекеттік органдарда тіркелген құжаттарғы негізделген статистикалық мәліметтер елдегі фриланстың таралу көрінісін толық көрсетпейді.
ЕРДО сарапшылары шын мәнінде АҚС қызметтерін ұсынатын адамдар кем дегенде бес есе көп деп санайды. Анықтау үшін басқарма мамандары БЖЗҚ мен МӘСҚ деректер базасына өзара талдау жасап, ай сайын зейнетақы жарналары аударылатын, бірақ әлеуметтік салықты төлемейтін қазақстандықтардың санын салыстырды. Қазірдің өзінде 1,05 млн-ға жуық жұмысшы бар екені белгілі болды.Мұндай тұжырымдар «Қазақстанның еңбек нарығы: цифрлық шындық жолында» (ЕРДО) ұлттық баяндамасында берілген. Фрилансерлердің көлеңкелі еңбек нарығының көлемі құжатта көрсетілмеген, өйткені халықаралық фриланс платформаларында немесе жеке секторда бейресми түрде толық емес жұмыс күнімен айналысатындарды және салықты мүлде төлемейтіндерді санау мүмкін емес.
Осы млн қазақстандықтың 228,3 мыңы үшін фриланс ақша табудың негізгі жолы. 820,5 мың адамды аралас фрилансер, өйткені олардың жалдамалы жұмысы бар, ал фриланс олар үшін толық емес жұмыс күні. Олардың ішінде 106,7 мың адам табыстың 50 пайызын осындай қосымша жұмыстан табады. Осылайша, негізінен фриланс қызметтен түскен табыспен күн көретін қазақстандықтардың саны (жалпы табыстың 50%-100%) 335 мың адамды құрады.
Географиялық тұрғыдан фрилансерлердің негізгі бөлігі іскерлік белсенділігі жоғары қалаларда – Алматы мен Астанада: тиісінше 244 мың және 133 мың адам. Жобалық жұмыспен айналысатын көптеген жұмысшылары еліміздің экономикалық дамыған аймақтарында – Алматы (68 мың адам), Шығыс Қазақстан (64 мың адам) және Қарағанды (57 мың адам) облыстарында да тұрды.
Көтеру ұсынылған салық ауыртпалығы бұл адамдарға қаншалықты әсер ететінін түсіну үшін олардың қандай кірістерін жариялағанын қарау керек. 2021 жылға арналған ЕРДО деректері жұмыспен қамтылғандардың осы санатының табысы төмен екенін көрсетеді. Табыстың орташа деңгейі ҚР-дағы қызметкерлердің орташа жалақысының 71,5%-ын ғана құрады. Қазақстандағы барлық фрилансерлердің 18%-ы бір уақытта екі жұмыс берушіде, 10%-ы үш жұмыс берушіде жұмыс істеуінің бір себебі де осында.
Кіріс көрсеткіштері әртүрлі салаларда айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Мысалы, кәсіптік немесе ғылыми қызметте консультациялық қызмет көрсететін штаттан тыс сарапшылар бір жыл бұрын ресми түрде 210,6 мың теңге табыс тапса, АҚС келісімшарттары бойынша тіркелген ауыл шаруашылығында жұмыс істейтіндердің табысы бірнеше есе төмен – небәрі 69 мың теңге.
Iрі агрегаторлық компаниялардың курьерлері мегаполистерде митингілер өткізген кезде қоғамдық алаңдарда Қазақстандағы фрилансерлердің салық жүктемесін арттыру идеясы белсенді түрде талқылана бастады. Пицца мен роллдарды жеткізу жалақы жүйесімен оңтайландырылғаннан кейін олар өздерінің әлеуметтік қорғалмағандығы туралы айта бастады. Бірақ жұмыс берушінің жауапкершілігін арттыра отырып, бастапқыда гиг-экономика немесе платформалық жұмыспен қамту деп аталатын қатысушылар өздерінің кірістеріне нұқсан келтірместен әлеуметтік қорғауды күшейтеміз деп ойлады. Өйткені наразылыққа шыққандардың алғашқы айтқандары олардың АҚС келісімшарты бойынша істейтін жұмысын жұмыс берушілердің төмен бағалайтыны және олар үшін қолайлы жағдайлармен тұрақты жұмыс таба алмайтындығы туралы болды.
«Халық табысын арттырудың 2025 жылға дейінгі бағдарламасы» кешенді жоспарындағы деректерге сәйкес, АҚС келісімшартымен жұмыс істейтіндерге салық жүктемесін 34%-ға дейін арттыру ұсынылды. Бұл мәселе әлі талқыланып жатыр және нақты бекітілмеді. Нарықтық қатынастар мен кәсіпкерлік еркіндік жағдайында мемлекет ұсынып отырған нұсқа табысы жоғары емес жұмыскерлерді де қамтиды. Шегерімдердің бірден 13,2%-дық тармаққа артуы (қазіргі 20,8%-дан) АҚС келісімшартымен жұмыс істеудің экономикалық тиімділігіне күмән тудырады. Өйткені еңбек шартымен жұмыс істейтін жалданған қызметкерлерге салық жүктемесі төмен. Бұл жағдайда фрилансерлерге АҚС келісімшартымен тек бір реттік қызметтерді көрсету үшін жұмыс істеу қызықты болады, ал экономикалық тиімдісі еңбек шартымен жұмыс болмақ. Заңнамалық өзгерістердің ықтимал салдарының бірі фрилансерлердің санының азаюы немесе олардың кейбіреулерінің көлеңкеге кетуі болуы мүмкін.
«Бізге платформалық жұмыспен қамтуды реттеу үшін үрей тудырмайтын, керісінше, жұмысшылардың әлеуметтік және еңбек құқықтарын қамтамасыз ете отырып, оның жұмыс істеуіне қолайлы жағдай туғызатын шарттар қажет. Ал экономика еліміздің жаһандық деңгейде бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін сапалы жұмыс орындарын көбірек ашып, жұмысшылардың біліктілігіне сәйкес жұмысын ынталандыруы керек», – деп қорытындылады ЕРДО сарапшылары.