Орталық Азия елдері мен Ресей әлемдегі ең ірі және маңызды еңбек миграциясы дәліздерінің бірі. БҰҰ-ның 2022 жылғы мәліметінше, Ресейде Орталық Азиядан 4 млн-ға адам жұмыс істейді.
Қазақстанның өзі көші-қон процестерінің белсенді қатысушысы. Қазақстан бұрын Ресейге транзиттік ел болған. Бірақ 2000 жылдардың басында ҚР экономикасы жақсарған кезде жағдай өзгерді. Ел қазір Өзбекстан, Тәжікстан және Қырғызстан азаматтары жұмысқа келіп жатыр. Олар еңбек мигранттарының басым бөлігін құрайды.
Әлі де болса бұрынғыдай заңсыз көші-қон және еліміздің көші-қон заңнамасын бұзу фактілері бар. Көші-қонның ең маңызды проблемаларының бірі және, бәлкім, ең көрінбейтін — адам саудасы болды және болып қала береді.
Адам саудасының құрбаны болған мигранттар құрылыс пен ауылшаруашылық жұмыстарына жегілуге мәжбүр. Олар жоғары табыспен қызықтырып, іс жүзінде заңсыз ұстап, жұмыс істеуге мәжбүрлейді.
Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, Қазақстанда жыл сайын «адам саудасы» санаты бойынша 100-ге жуық сотқа дейінгі тергеулер тіркеледі, деп хабарлайды Forbes. 2019-2022 жылдар аралығында 131 адам жыныстық қанаудың құрбаны болды.
Бұл ретте сотқа түсетін істердің саны айтарлықтай аз. Адам саудасы ҚР Қылмыстық кодексінің 128 (Адам саудасы) және 135 (Кәмелетке толмағандар саудасы) баптарында қарастырылған. Соңғы жеті жылда осы баптар бойынша сотталғандардың ең көп саны 2016 жылы тіркелген – соның өзінде небәрі 30 адам.
Кейіннен 2021 жылы сотталғандар саны 14 адамға дейін азайған. Әдетте, мұндай сотталғандардың басым бөлігі әйелдер.
Қазақстандағы адам саудасының ресми статистикасы халықаралық есептерден айтарлықтай ерекшеленеді. АҚШ Мемлекеттік департаментінің жақында жасаған есебінде (Trafficking in Persons Report) үкімет мәжбүрлі еңбек құрбандарын қорғау үшін аралас күш-жігер жұмсап жатқаны айтылған. 2021 жылы ҚР үкіметі адам саудасының 20 құрбанын анықтады, ал 2020 жылы 88, 2019 жылы 40 құрбан болған.
Сонымен қатар, статистика тек анықталған жағдайларды қамтиды және олар адам саудасының барлық нақты санын қамтымайды деуге негіз бар.
Мысалы, Жаһандық заманауи құлдық индексінде, Walk Free Foundation 2018 (бұл соңғы толық есеп; келесісі 2022 жылы кейінірек жарияланады) мәліметтері бойынша, Қазақстан 189 елдің ішінде 86-орында. Бір қарағанда, абсолютті сандарды қозғамасаңыз, бұл соншалықты жаман емес. Шындығында, қордың мәліметінше, 2018 жылы Қазақстанда заманауи құлдықта 75 мың адам болған.
Айта кету керек, заманауи құлдыққа адам саудасынан бөлек, мәжбүрлі еңбек, еріксіз неке, құлдық және құлдыққа ұқсас тәжірибелер де кіреді.
Дүние жүзінде 1000 адамға шаққанда заманауи құлдықтың құрбаны 5,4 адамнан келеді. Аймақтық тұрғыдан алғанда, заманауи құлдықтың ең жоғары таралуы Африкада болды: 1000 адамға шаққанда 7,6 құрбан. Одан кейін Азия-Тынық мұхиты аймағы (6,1 құрбан), сондай-ақ Еуропа мен Орталық Азия (3,9 құрбан). Қазақстанда, атап айтқанда, заманауи құлдықтың таралуы 1000 адамға шаққанда 4,2 құрбанды құрайды.