Қазақстанның Ұлттық банкі ел экономикасының келесі жылға арналған дамуының жаңарған сценарийін ұсынды.
Инфляция болжамдары, ЖІӨ мен төлем балансы және базалық ставканы сақтаудың себебі туралы Ұлттық банк төрағасының орынбасары Ақылжан Баймағамбетов айтып берді
Болжамды раундтың қорытындылары бойынша 2021 жылғы негізгі макрокөрсеткіштердің болжамдары туралы
Қазақстан Ұлттық Банкі 2021 жыл мен 2022 жылдың бірінші жарты жылдығына арналған негізгі макрокөрсеткіштердің болжамдарын ұсынды.
Жылдың қорытындысы бойынша Brent маркалы мұнай бағасы орташа есеппен барреліне 40 доллар деңгейінде қалыптасады. Біз 2021 жылдан бастап 2022 жылдың бірінші жарты жылдығына дейінгі мерзімге базалық сценарийді 40 доллардан 45 долларға дейін өзгертттік. Бұл хлықаралық қаржы ұйымдарының бағалар мен тұрақты даму жөніндегі позитивті болжамдарына байланысты халықаралық қаржы ұйымдары келесі жылы мұнай бағасы барреліне 48,3 доллар болады деп болжап отыр.
2020 жылға арналған ЖІӨ болжамы азаяды деп түзетілді, шамамен 2,5–2,7% аралығында. Көбіне бұл шын мәніндегі ЖІӨ-нің айтарлықтай төмен траекториясымен және елдің жекелеген өңірлеріндегі эпидемиологиялық жағдайдың нашарлауымен байланысты.
Эпидемологиялық жағдайдың тұрақтауына қарай, әлемдік экономика мен ішкі сұраныс қалпына келген соң, ЖІӨ 2021 жылдың екінші жарты жылдығында жағымды зонаға қарай ауысады. Келесі жылдың қорытындысы бойынша өсім қарқыны 3,7–4,0% болады. 2022 жылдың бірінші жарты жылдығында осы өсім қарқыны сақталады деген болжам бар.
Эпидемологиялық жағдайдың жақсаруы тұтынушылар арасында белсенділікті арттырып, еңбек нарығындағы жағдайды қалпына келтіреді, халықтың шынайы табысы мен тұтыну несиелерінің артуына ықпал етеді.
Инвестициялық белсенділік те қарқын алады деген болжам бар. Бұған ішкі және сыртқы сұраныстың артуы, дағдарысқа қарсы мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асырылуы мен кейінге шегерілген инвестициялық жобалардың орындалуы себеп болады.
Бірқатар өңірде карантиндік шектеулерді қайта енгізумен күшейген ішкі сұраныстың айтарлықтай айқын дезинфляциялық ықпалына байланысты инфляция болжамы төмен қарай қайта қаралды. Жылдың қорытындысы бойынша жылдық инфляция 7,3%–7,5% шегінде бағаланып отыр.
Келесі жылға арналған инфляция болжамы айтарлықтай өзгеріске ұшыраған жоқ. 2021 жылдың соңына қарай жылдық инфляция 4–6% мақсатты диапазонның жоғарғы шекарасына келіп баяулайды.
Азық-түлік инфляциясының қашан тұрақталып, қашан төмендейтіні туралы
Шынымен де, өндірістерді тоқтатып, кірістердің азайғанына байланысты тұтыну белсенділігі төмендегеніне қарамастан, COVID-19 пандемиясы басталғаннан бері біз азық-түліктің жылдық бағасы қарқындап байқауға болады.
Негізінен бұл ТЖ режимі кезінде және шекаралар жабылған кезде жеткізу тізбегінің бұзылғанына байланысты. Азық-түліктің жекелеген түрлеріне, яғни, халық иммунитетін күшейту үшін тұтынатын азық-түлік түрлеріне (сарымсақ, зімбір, жемістер, атап айтқанда цитрус жемістері) деген сұраныстың артқанын байқауға болады. Осы кезеңде халық азық-түлік түрлерін болашақта пайдалану үшін көп сатып алғаны анықталды. Азық-түлік инфляциясының осыған ұқсас қарқынды өсімі әлемнің көптеген елдерінде көрініс тапты.
Азық-түлікке деген сыртқы бағалар Қазақстанның негізгі сауда серіктесі саналатын Ресей Федерациясының инфляциясына да әсер етіп отыр. Қарашадағы қорытынды есеп бойынша, Ресейде инфляция 4,4%-ға жеделдеп, Ресей Банкінің қазан айындағы болжамынан асып түсті. Инфляцияның бұлай тез қарқын алуына – қант пен өсімдік майының қымбаттауы және астыққа деген әлемдік бағаның шарықтауы тікелей себеп болды.
Жаздың екінші жартысынан бастап, азық-түлік инфляциясы баяулады. Қараша айында жылдық өсім 10,8% құрады. Біз азық-түлік инфляциясы бұдан кейін де төмендейді деген болжам жасап отырмыз. 2020 жылы белгілі бір айларда ет пен нан-тоқаш өнімдері бағасының қатты жоғарлауына байланысты дамыған инфляцияның жоғары статистикалық базасын есептеу есебінен шығу аясында динамика баяулайды.
Сонымен қатар, азық-түлік бағасы құбылмалы және сыртқы «шоктар» бағаны бұза алады. Азық-түліктің әлемдік бағасы, атап айтқанда, өсімдік майы мен дәнді-дақылдардың бағасы күрт көтерілгенін ескерсек, инфляциялық тәуекелдер әлі де сақталады деген сөз.
Азық-түлік нарығындағы сыртқы «шоктардың» ішкі инфляцияға тигізер ықпалы туралы
Әлемдік азық-түлік нарығындағы шоктардың ішкі бағаға әсер етуі көптеген факторларға байланысты. Оның әсер ету деңгейі импортқа тәуелділіктің үлесімен, көлік және транзакциялық кідірудің деңгейімен, сауда және протекционистік саясатпен, нақты бір ауыл шаруашылығы саласының субсидиялану деңгейімен, валюта курсының өзгеруімен және тағы басқа факторлармен негізделуі мүмкін.
Кейбір факторлар оны жұмсартса, кейбір факторлар, керісінше, ықпал ету деңгейін күшейтіп жіберуі ықтимал. Мысалы, агроазық-түлік өнімдерінің импорт үлесі көп болған сайын, халықаралық бағаларды ішкі бағаларға ауыстыру деңгейі соншалықты жоғары болады.
Қазақстанда азық-түлік өнімдерінің көбі ішкі өндірістен шығады, алайда, импорт негізгі шикізат түрінде немесе құрылғының құрамдас бөлігінде көрініс табуы мүмкін. Қазір импорттың айтарлықтай үлесі қант пен сүт өнімдерінде, шұжық пен басқа да өнімдерде бар.
Жалпы алғанда, экспорттық шектеулер мен басқа да тауарлық кедергілері жоқ тауарлар үшін «бірыңғай баға заңы» қолданылады. Яғни, ішкі нарықтағы бағалар халықаралық нарықтардағы бағалармен теңестіріліп отырады.
Бұл ішкі нарықтағы ұсыныстың азаюына және ел ішіндегі бағаның өсуіне әкеледі. Сондықтан, салыстырмалы түрде азық-түлік өнімдеріндегі импорттың үлесі аз болғанына қарамастан, ішкі нарықты сыртқы бағалардан бөліп қарауға болмайды.
Төлем балансына байланысты жағдай және сыртқы сектордағы болжалды көрсеткіштер туралы
Өтіп бара жатқан жылдың қорытындысы бойынша қазіргі есепшоттың тапшылығы тереңнен сезіледі, алайда, 2019 жылғы көрсеткіштен (7,2 млрд доллар) аз болады, шамамен 5,7 млрд доллар деңгейінде.
Жағдайдың жақсаруы негізінен мұнай бағасы мен оны өндіру көлемі азайған соң, мұнай саласында жұмыс істейтін шетелдік инвесторларға төлем жасау кезіндегі кірістердің қысқаруымен байланысты. Қалған жағдайларда, теріс ағымдағы шот пандемияға байланысты сауда-саттық жағдайының айтарлықтай нашарлауымен байланысты. Тауар экспортының қысқару қарқыны импортты қысқарту қарқынынан асып түседі.
Келесі жылы ағымдағы шоттың тапшылығы 6,5 млрд долларды құрайды деген болжам бар. Бұл бірқатар фактормен байланысты. Біріншіден, шикізат нарығындағы бағалар баяу қалпына келеді, ал, мұнай өндірісі мен экспорт көлемі көп көбеймейді.
Екіншіден, мұнай бағасының өсуі аз да болса шикізат секторында жұмыс істейтін шетелдік тікелей инвесторларға төлем жасау деңгейін арттырады.
Үшіншіден, экономикалық белсенділікті қалпына келтірудің артынан импорттық тауарларға деген ішкі сұраныс артып, оны инвестициялық бағдарламалар мен бастамалар қолдап отырады.
Біз, экспортқа қарағанда импорт тез өсіп, сауда балансының жақсаруын ұстап тұрады деп күтіп отырмыз. Ең көп өсім инвестициялық және аралық тауарлар бойынша болады деген болжам бар. Азық-түлік және азық-түлік емес тұтыну тауарларының импорты біздің есебіміз бойынша 2020 жылы да азаймаған, 2021 жылы өсімін жалғастыра береді.
Жалпы алғанда, ағымдағы шоттың қарқыны біздің экономикамыздың құрылымдық ерекшелігінің салдары деуге болады.
Базалық ставка мен 2021 жылғы инфляцияның динамикасын күту бойынша Ұлттық банктің шешіміне нарықтың әсері туралы
Базалық ставкаға байланысты шешім ішкі экономикадағы өзекті жағдайды ғана емес, жалпы жағдайдың одан әрі даму болжамдарын ескеріп қабылданады.
Атап өту керек, желтоқсандағы шешім 2021 жылғы инфляцияның динамикасына әсерін анықтай алады. Себебі инфляция мен қаржы нарықтарындағы ақша-кредит саясатының белгілері кейбір кешеуілдетулермен келеді.
Біз өзіміздің макроэкономикалық болжамдарымызды жаңартып, 2021 жыл мен 2022 жылдың алғашқы жарты жылдығына жасаған болжамдарымызды қазіргі жағдайға теңестіріп қарастырдық. Қараша айында біз инфляцияның 7,3% дейін, ал, инфляциялық болжамдардың 7,8% дейін қарқын алғанын байқадық. Қазан айында басымдыққа ие болған дезинфляциялық факторлар мен инфляцияның тұрақтануы азық-түлік бағасының өсуіне байланысты қысқа мерзімді тәуекелдерге айналды.
Әрине, бұл уақытта бағалардың маусымдық кезеңге қарай өсуіне қарсы тұруға болар еді, алайда, маусымдық факторлардан алшақтатылған айлық инфляция тамыз-қазан айлары аралығында жылдық түсінікпен 6% болды, яғни, мақсатты дәліздің жоғарғы шекарасында 4–6%. Бұл көрсеткіш бір айдағы инфляцияның өсуінің жалпы сипатын растап, қараша айында 7,4%-ке дейін жедел өсті.
Қысқамерзімді факторлардың ықпалына инфляциялық күтулердің жоғарғы сезімталдығы мен белгісіздіктің инфляцияға тигізер өз тәуекелі бар. Сәйкесінше, бұл жағдай біздің бұған дейінгі болжамдарымызға қарағанда әлдеқайда мықты инфляциялық қысымға әкеп соғуы мүмкін. Тәуекелдер балансы қысқамерзімді инфляциялық факторлар жағына қарай ауысты.
Міне, сондықтан да, Ұлттық банк базалық ставканы 9% деңгейінде сақтап қалды, ол өз кезегінде 2021-2022 жылдарда инфляция бойынша мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.
Дәліздің +/–1 деңгейіне дейін тарылуы базалық мөлшерлеме мәнінде РЕПО ставкасын жақындату үшін құбылмалықты азайту қажеттілігімен негізделіп, ақша-несие саясатының трансмиссия сигналдарын жақсарту үшін жасалды. Қазір қаржылық және валюталық нарықтардағы жағдай тұрақты. Ал, тар дәлізге қайтару – нарыққа қатысушы тараптар үшін белгісіздікті азайтады.
Біздің шешім елдің ішкі жағдайы мен сыртында болып жатқан құбылыстардың әрі қарай дамуы жақсы болатынына сүйенген салмақты бағалау мен мұқият талдауларға негізделген.
Кәсіби қатысушылар арасында жүргізілген сауалнаманың қорытындысы да нарық күткен жағдай Ұлттық Банктің жағымды шешімімен сәйкес келгенін көрсетті.
Әлемдегі нөлдік мөлшерлеме кезеңін созылуу келешегі мен сыртқы монетарлық жағдайды бағалау туралы
Біздің болжамдарымыз бойынша, АҚШ-тың Федералды резервтік жүйесі ставкасында көрсетілген қарапайымдылық үшін сыртқы ақша шарттары болжамды кезеңнің соңына дейін нөлге жуық болады деп топшылаймыз. Сонымен бірге дамыған елдер «өтімділік тұзағына» байланысты сұранысты ынталандыру үшін дәстүрлі емес әдістерді қолданады. Бұл да жұмсақ әлемдік монетарлық жағдайларын сақтайды. Экономикасы дамыған елдердегі елеулі дефляциялық тәуекелдерді ескере отырып, нөлге жақын ставка кезеңі жеткілікті ұзақ болуы мүмкін. Көп нәрсе әлемдік сұраныстың қалпына келу жылдамдығына, вакцинаның таралуына және эпидемиологиялық жағдайдың қалыпқа келуіне байланысты.
Қазіргі уақытта дамыған және дамушы елдердегі орталық банктердің іс-әрекеттеріне сүйене отырып, ақша-кредит саясатының дәстүрлі құралдарын қолдана отырып ақша-несие жағдайларын жеңілдету циклі аяқталған болуы ықтимал. Осылайша Ресей Банкі негізгі мөлшерлемені соңғы рет 27 шілдеде төмендетіп, 2020 жылдың 18 желтоқсанында өзгеріссіз қалдырды. Желтоқсан айында Мексика Банкі ставканы қатарынан екінші рет өзгеріссіз қалдырды. Индонезия банкі де соңғы отырыста өзінің негізгі ставкасын өзгерткен жоқ.
Болжамның егжей-тегжейлі аспектілері, алғышарттары және қазіргі ішкі және сыртқы экономикалық жағдайды талдау ақша-несие саясаты туралы есепті 2020 жылдың 23 желтоқсанында сайтымызда жарияланатын баяндамадан танысуға болады.