Қазақстан диқандары үш апталық тоқтап қалғаннан кейін астық жинауды қайта бастады. Тамыздың аяғында, бидайдың толық пісетін уақытында негізгі ауылшаруашылық аймақтарында қолайсыз ауа райы болды. Қыркүйек айының ортасында ғана ашық ауа райы ақыры қайта оралды. Топырақ құрғаған бойда ысырапты бағалап, масақта қалған дәнді жинау үшін комбайндар алқапқа шықты. Ауа райы мүмкіндік берсе, Қазақстанда негізгі егін жинау науқаны қазан айының ортасында аяқталады.
Биылғы ауыл шаруашылығы маусымының нәтижесі қандай болмақ?
Маусым қолайсыз басталды – көктем салқын болды. Осыдан кейін жаз қиыншылықтарды қосты – жылу мен жауын-шашынның болмауы егіннің толық дамуына мүмкіндік бермеді. Ақырында күзде жаңбыр жауып, астықтың желге ғана емес, масаққа да өніп шығуына әкелді. Бұл екі проблеманы тудырады. Біріншіден, өскен дәндер, тіпті глютені жоғары болса да, төмендеу саны аз. Осының салдарынан ұнды өңдеуге жарамсыз, әрі кетсе жем ретінде пайдалануға болады. Және талдау ондағы микотоксиндердің жоқтығын көрсеткен жағдайда ғана. Егер зең астықты жұқтырса, онда оны терең өңдеуге тек спирт зауытына жіберуге болады.
Қазір Қазақстан нарығында саны аз өскен бидай тоннасына 60-65 мың теңгеден ұсынылады, ал жоғары сапалы ұнтақталған бидай өңірге байланысты (ал онша көп емес) 115-150 мың теңгеден бағаланады.
Бағасы жақсы, бірақ бұл өсімнен табыс таба алатындар аз – диірменшілер талап ететін сапада астық өте аз. Демек, бұл сандар сырттан бағаның көтерілуі фермерлерге егін шығынының орнын толтыруға мүмкіндік береді деген жаңылыс пікір туғызады. Жоқ, бұл оған жол бермейді - олар азайып кеткендіктен астықтың көп бөлігін жіктелмеген ретінде сатуға мәжбүр болады - норма 180-ден төмен болмаса, қазір орташа есеппен 70-ке жетті.
Естеріңізге сала кетейік, сұрыпсыз бидай үшін қазір тоннасына 60-65 мың теңге төлеп жатыр.
Өскен бидайдың екінші мәселесі – оның тұқым ретінде жарамсыздығы. 2024 жылғы көгалдандыру маусымына қажетті тұқым материалдарының тапшылығы қандай болатыны егін жинау аяқталған соң белгілі болады. Содан кейін шаруалар егіннің өніп шығуын сынап көреді және ненің дұрыс екенін шешеді – көктеп шыққан дәндерді бөлу үшін фото немесе пневматикалық сепараторлар арқылы дәнді тазарту немесе сапалы тұқымдарды бүйірінен іздеу.
Ресейлік тұқым жеткізушілер қазір оларды орта есеппен 160 мың теңгеден ұсынып отыр. Шаруалар сұраныстың артуына байланысты келесі көктемге дейін баға 200 мың теңгеге дейін көтеріледі деп отыр. Бірақ бұл жерде маңызды нюанс бар – биылғы маусым бидайдың шетелдік қарқынды сұрыптарды табиғи апаттарға төзімділігі төмен екенін көрсетті. Мәселе тіпті олардың ылғал тапшылығы жағдайында жоғары өнім бермеуінде емес (негізінде бұл бұрыннан анық болатын), бірақ олардың төгілуге және өнуге төзімділігі нашар.
Осыған байланысты ел диқандары мүмкіндігінше жергілікті аудандастырылған сұрыптармен егіс алқабын көптеп егуді ойластыруда. Бұл арада жағдай бұлыңғыр: биылғы маусымда Қазақстандағы импорттық бидай сорттары егілген алқаптардың үлесі 60 пайыздан асты.
Дегенмен, табиғаттың ыңғайсыздығынан да зардап шеккен отандық тұқым шаруашылықтары диқандардың сұранысын өтейтіндей сапалы тұқымдық материалды дайындап, нарыққа шығара ала ма, мәселе осында.
Тақырып бойынша оқу: Қазақстанда импорттық бидай тұқымының бағасы 200 мың теңгеге дейін көтеріледі деп күтілуде
Егін жинауға келер болсақ, үш апта бойы тоқтап қалу, шаруалардың алдын ала болжамы бойынша, онсыз да аз көлемнің жартысын жоғалтуға әкелді. Яғни, Ақмола облысының шаруашылықтары қолайсыз ауа райы келгенге дейін 9 ц/га бастырса, қазір 4-5 ц/га. Осылайша, Қазақстанда 2023 жылы күтілетін азық-түлік бидайының түсімі 6-7 миллион тонна деңгейінде (бұрын болжанған 14 миллион тоннамен салыстырғанда). 3 миллион тонна тасымалдау қалдықтарымен бірге елде маусымға арналған 2, 3 және 4 санаттағы 9-10 миллион тонна бидай болады. Салыстыру үшін, өткен маусымда Қазақстан тек астық эквивалентінде 9,5 миллион тонна бидай мен ұн экспорттаған. Тағы 4 миллион тонна елдің ұн мен тұқымға деген қажеттілігі.
Қазіргі жағдай аясында Ресейден бидай импортына тыйым салуды сақтап қалу керек пе, ал темір жол арқылы әкелуге шектеу енгізу керек пе деген сауалдар сарапшылар арасында қызу талқылануда. Әзірге шектеу шараларын жақтаушылардың пікірі басым – олар Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төніп тұрған жоқ деп есептейді, бірақ импорттық шектеулер ел ішіндегі астық бағасын жоғары деңгейде ұстап тұруға және фермерлердің төмен өнімнен болған шығынының бір бөлігін өтеуге мүмкіндік береді. Жалғыз мәселе - қазан айының қолайсыз ауа-райы келгенге дейін оны жинап үлгеру.
Қазір егін жинау жұмыстары тоқтаусыз жүріп жатыр – диқандар бидайдың стандартты 14 пайызға кебуін күтпей, оны кез келген жағдайда егістіктен алып жатыр. Орташа алғанда, жиналған астықтың ылғалдылығы аймаққа байланысты 15-20% құрайды. Үкімет егінді кептіріп, шіріп кетпеу үшін қосымша дизельдік отын бөлді.
Автор: Сергей Буянов