Freedom Finance Global компаниясы Орталық Азия елдерінде:
Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстанда тұтынушылық сенім (CCI)
бойынша ірі макроэкономикалық зерттеу жұмыстарын жалғастыруда. Түрікменстан
Орталық Азия өңірінің басқа республикаларымен салыстырғанда елдің салыстырмалы
түрде барынша жабық болуына байланысты талдауға қатыспайды.
Зерттеулердің екінші толқыны тұтынушылық сенімділікті,
инфляциялық бағалауды және халықтың доллар бағамы бойынша күтулерін қамтитын
көрсеткіштердің өзгеру динамикасын бағалауға мүмкіндік береді. Негізгі назар
алынған деректерді инфляция бойынша ресми статистикамен (оның ішінде жекелеген
тауарлар бойынша) және орталық банктердің зерттеулерімен (олар жүргізілген
өңірлерде болған кезде) салыстыруға аударылды.
Зерттеулер әлемнің көптеген елдерінде тұтынушылық
сенімділік индекстерін алу үшін пайдаланылатын және «United Research
Technologies Group» зерттеу компаниясының мамандары жергілікті міндеттерге
бейімделген әдіснамаға негізделеді. Деректерді жинау әдісі – телефон арқылы сұрау.
Пікіртерім сауалнамасы оқшауланған, зерттеу респонденттердің ана тілінде
жүргізіледі.
Қазақстан мен Өзбекстанда сарапшылар халық санына шамалас
ай сайын 3600 сауалнама, Қырғызстанда 1600 және Тәжікстанда 1200 сауалнама
жинайды. Әр мемлекетте іріктеу респонденттер тұратын өңірлерде жыныстық-жас
квоталарын ескере отырып (жынысы, жасы, табыс деңгейі және тұрғылықты жері
бойынша репрезентативті) құрылған.
Қазақстан
Тамыз айында
қазақстандықтардың тұтынушылық сенім индексі 100,3 пунктті құрады, бұл шілде
айындағы көрсеткіштен сәл төмен, бірақ ресми оң мәні бойынша жоғары.
Экономикалық ахуал
туралы пікірлер
Айтарлықтай төмендеуі – 4,5 к.п., ірі сатып алулар үшін
ағымдағы жағдайлардың қолайлылығын бағалау көрсетті: тамызда респонденттердің
38,6%-ы ғана жағдайды оң бағалады, шілдеде бұл көрсеткіш жоғары болды – 40,7%.
Сондай-ақ қазақстандықтар жеке материалдық жағдайдағы ағымдағы және болашақтағы
өзгерістер мүмкіндігін сәл ғана төмен бағалады, алайда бұл параметр жалпы
экономикалық жағдайды бағалаудан озып бара жатыр. Жарты жылдағы экономикалық
ахуалдың күтілетін деңгейі бойынша ең жақсы нәтижені атап өткен жөн. Тамыз
айында бес жыл ішінде экономиканың нашарлауын күтетіндердің үлесі 16,9%-дан
14,8%-ға дейін төмендеді.
Тамыз айында жылдық инфляция 13,1% көрсеткішке қол
жеткізіп, өзінің құлдырауын жалғастырды. Респонденттердің инфляциялық күтулері
де, бағалау сияқты төмендеді - ол да айтарлықтай азайып, теңгенің долларға
қатысты әлсіреуі бойынша өсіп келе жатқан күтулерге қарамастан зерттеудің
барлық уақытындағы ең төмен нәтижесін көрсетті.
ҚР Ұлттық банкінің
пікіртерімімен салыстыру
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің сауалнамаларында
қазақстандықтардың инфляциялық күтулерінің динамикасы және жүргізілген зерттеу
қарама-қайшы келеді. Бір және 12 ай ішінде бағаның күшті өсуін күтетін
респонденттердің үлесі тиісінше 0,9 және 0,6 к.п. төмендеді, ал Ұлттық банк
зерттеулерінің деректері бойынша мұндай респонденттердің саны 2,1 және 6 к.п.
өсті, бұл инфляциялық күтулердің айтарлықтай өсуін көрсетеді. Осындай түрлі
бағыттағы динамиканы ағымдағы инфляцияны бағалау бойынша да көруге болады.
Айырмашылықтардың себебі респонденттерді іріктеуде болуы
мүмкін, біздің сауалнамаға қала тұрғындары да, ауыл тұрғындары да қатысты, ал
Ұлттық банк сауалнамасына тек қала тұрғындары ғана қатысқан болатын. Сондықтан
респонденттердің пікірінше, баға көтерілген тауарлар мен қызметтер тізбесіндегі
айырмашылық та байқалады. Біздің респонденттерімізді әлі де азық-түлік
бағасының өсуі алаңдатуда, ал Ұлттық банк сауалнама жүргізген адамдар
азық-түлікке жатпайтын тауарлар мен ақылы қызметтердің жоғары құнын атап өтті.
Тамызда
айлық инфляция 0,7% құрады – бұл өткен үш айдағы көрсеткіштен сәл жоғары. Бірақ
құрылымға қарайтын болсақ, азық-түлік бағасының орташа өсімінің болмағанын
байқауға болады. Мұны ақылы қызметтер туралы айтуға болмайды – олар бағаның
қарқынды өсуін 1,9% а/а көрсетті, бұл қаңтар мен маусым аралығында орташа айлық
көрсеткіштен едәуір жоғары – 0,8% а/а. Екі сауалнама арасындағы түрлі бағыттағы
динамиканың себебі осы болуы мүмкін.
Халықтың
инфляциялық бағалары
Егер жекелеген тауарлар мен қызметтерді қарастыратын
болсақ, сауалнама нәтижелері инфляция бойынша ресми статистика деректеріне
ұқсас деп айтуға болады. Респонденттер көкөніс пен жеміс-жидек бағасының
маусымдық төмендеуін, сондай-ақ тұрмыстық химия, қант, тұз және өсімдік майы
бағасының бір айда азаюын орынды түрде байқады. Сондай-ақ, нан мен нан-тоқаш
өнімдерінің, кондитерлік өнімдер мен сүттің бағасы ең көп өскен деп
санайтындардың үлесі айтарлықтай азайды. Айта кетейік, бұл өнімдер бойынша
өткен алты айдың орташа мәніне қарағанда өсу қарқынының баяулауын қадағалауға
болады.
Қазақстандықтар
бағаның қарқынды өсуін ең аз байқайтын 22 тауар мен қызметтің ішінде екі тауар
ғана бөлініп, өсу қарқынының жылдамдығын көрсетті. Бірақ шын мәнінде ол
техникалық болып келеді, себебі өсімдік майының бағасы бұрын баяуырақ
төмендеген болатын. Бұл ретте жұмыртқаның құны тамызда өссе де, алдыңғы жарты
жылда ай сайын орта есеппен 1,1%-ға төмендеді.
Екінші жағынан, адамдар киім мен аяқ киім бағасының
қарқынды өсуін көбірек байқай бастады - олардың үлесі 10,3%-дан 11,7%-ға дейін
өсті, ал тамыз айында бұл тауарлар бағасының өсуі өткен жарты жылдағы орташа
0,88%-ға қарағанда 1%-ды құрады.
Ұлттық банктің сауалнамасында біз сондай-ақ мынадай
тауарлар бойынша бағаның көтерілуін қабылдаудағы өзгерістерді атап өтеміз:
жемістер мен көкөністер (күшті өсімді атап өткендер үлесінің төмендеуі 21,6
к.п.), сүт (19 к.п. төмендеуі) және ТКШ қызметтері (18,7 к.п. төмендеуі).
Қаңтар-шілде аралығындағы кезеңдегі орташа 1,3% қарағанда сүт бағасының 0,4%-ға
аздап өсуін және жеміс-жидек, көкөніс бағасының 2,1%-ға төмендеуін ескерсек,
мұндай серпін негізді болып табылады. Бірақ тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық қызметі
ресми түрде тамыз айында 3%-ға өсті. Соңғы бес жылда мұндай күшті өсім 2022
жылдың қыркүйегінде ғана байқалды.
Жалпы, қарастырылған 30 тауар арасындағы екі зерттеудің
айлық динамикасы 20 атау бойынша бірдей болып шықты. Әсіресе, ТКШ қызметтері,
жармалар мен макарондар (бағаның өсуінің баяулауына қарамастан), электроника
және тұрмыстық техника бойынша айтарлықтай айырмашылықтарды атап өтуге болады.
Респонденттер ТКШ қызметтеріне бағаның өскенін атап өтуді
жалғастыруда – мұндай адамдардың үлесі 12,1%-дан 12,8%-ға дейін өсті.
Түбіртектерді алудағы инерциялылық пен кідірісті ескере отырып, ТКШ қызметтері
бағасының күшті өсуін байқайтын пікірлер үлесінің сақталуын күтуге болады. Бұл
ретте бензин бойынша жағдай керісінше, өзінің танымалдылығының жоғары болмауына
байланысты бағаның өсуі 14,4%-дан 12,3%-ға дейін төмендеген үлес көрсеткішіне
аса әсер еткен жоқ. Ұлттық банктің сауалнамасында да осындай жағдай орын алды,
онда үлес 20,5%-дан 12,9%-ға дейін айтарлықтай азайды. Оңтүстік өңірлердегі
тапшылық аясында бензин бағасының өсуі 3,9% а/а құрады.
Респонденттердің жартысынан
көбі доллар бағамы өсетініне сенімді
Тамыз айындағы сауалнама қазақстандықтардың доллар бағамы
туралы көбірек алаңдай бастағанын көрсетті. Бір жылдан кейін бағам көтеріледі
деп санайтындардың үлесі 52,2%-дан 54,7%-ға дейін артты. Сондай-ақ бір ай
ішінде доллардың өсуін күтетін респонденттердің үлесі 26,6%-дан 34%-ға дейін
айтарлықтай өсті. Осының барлығы тамызда айырбас бағамының құбылмалылығының
күрт артуының салдарынан болды. Дегенмен, доллардың өсуі бойынша болжамдар
респонденттердің инфляциялық күтулеріне айналған жоқ. Бірақ келесі мәселелер
ашық күйінде қалып отыр – бұл уақытша құбылыс па және біз қыркүйекте
инфляциялық күтулердің өсуін көре аламыз ба?
Өзбекстан
Өзбекстандағы тұтынушылық сенім индексі 136,4 пунктті
құрады, бұл айлық өсімнің 2,3 к.п. құрайтынын білдіреді. Сондай-ақ,
Қазақстандағыдай, біз жеке материалдық жағдайдың бағалаулары мен болжамдарының
нашарлауын және елдің экономикалық жағдайының бағалаулары мен болжамдарының қатар
жақсарғанын байқай аламыз. Алайда өзбекстандықтар солтүстік көршілеріне
қарағанда ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайға оң баға берді.
Әл-ауқат деңгейі
бойынша болжамдар төмендеді
Егер шілде айында қанағаттану индексінің барлық
компоненттері арасында ең үлкен оптимизмді жеке материалдық жағдайының өзгеруін
күту көрсеткіші алса, тамыз айында біріншілік ұзақ мерзімді перспективадағы
экономикалық жағдайдың күтулері бойынша қосалқы индекске берілді.
Өздерінің материалдық жағдайы «едәуір жақсарады» деп санайтын
адамдардың үлесі 50,6%-дан 40,7%-ға дейін күрт төмендеді. Бірақ, егер «сәл
жақсарады» деген жауапты ескерсек, онда жалпы «оң» нәтиже 71,9%-дан 70%-ға
дейін төмендеді. Соңғы жылы да жеке әл-ауқаттың өзгеруі төмендеді, бірақ онша
байқалмайды. Шілде айында бұл компоненттің айтарлықтай жақсарғанын атап өткен
адамдар 25,5% болды, ал тамыз айында олардың үлесі 21,5%-ға дейін төмендеді.
Елдің экономикалық
жағдайының болжамы
Шілде айында респонденттердің 52,7% өздерінің экономикалық
жағдайы бес жылдан кейін жақсы болады деп есептеді, ал тамыз айында оң болжамы
бар респонденттердің үлесі 58,8%-ға дейін өсті. Жылдық болжам да осыған ұқсас:
оптимистер саны 46%-дан 55,2%-ға дейін күрт өсті. Жағдайлары «едәуір жақсарады»
деп жауап берген респонденттер соңғы жылы айтарлықтай көбейген жоқ, тамызда
21,3% осылай жауап берген болатын, бұл шілдедегі деректерден 0,1%-ға жоғары.
Инфляциялық күтулер
Тамыз
айының қорытындысы бойынша Өзбекстандағы жылдық инфляция іс жүзінде өзгермеді
және шілдедегі 8,94%-бен салыстырғанда 8,96% құрады. Бұл көрсеткіш соңғы 7
жылдағы ең төмен көрсеткіштің бірі болып табылады. Бір айда баға орта есеппен
0,54%-ға өсті, ал өзбекстандықтардың инфляциялық болжамы төмендеді.
Бір
ай ішінде бағаның күшті өсуін күтетіндердің үлесі 20,3%-дан 17,2%-ға дейін, ал
жыл ішінде 33,2%-дан 29,2%-ға дейін төмендеді. Соңғы жылы бағаның өсуін жоғары
бағалайтын респонденттердің бір бөлігі де айтарлықтай төмендеді: 46,3%-дан
42,7%-ға дейін, ал бір айдағы бағалауда адамдар қарама-қарсы пікір білдірді.
Бір
айда құнның айтарлықтай өсуін байқағандардың пайызы 24,3%-дан 25,4%-ға дейін
өсті, бұл шілдедегі айлық дефляцияға байланысты 0,2% болуы мүмкін. Тамызда
бағаның өсуі 0,54% құрады.
Ағымдағы жағдайды бағалау
Жекелеген
өнімдердің құнын бағалау бойынша көш басында бұрынғысынша ет пен құс қалып
отыр: тұрғындардың 61,3%-ы осы тауар бағасының өсуін бақылауда. Ресми
статистика сиыр еті (15%), қой еті (14%) және құс еті (22%) құнының ұлғаюын
көрсетеді. Сондай-ақ, респонденттердің 30%-ға жуығы келесі тауарларды таңдады:
көкөністер мен жемістер, дәрі-дәрмектер, құрылыс материалдары, бензин, қант,
тұз және өсімдік майы.
Өзбекстан
Республикасы Президентінің жанындағы Статистика агенттігінің мәліметінше,
бүгінде біз бензин бағасының жылдық өсуінің жылдамдығын көріп отырмыз – бір айда
ол 2,2 к.п., ал дәрілік заттар мен медициналық өнімдер 0,8 к.п. артты. Екінші
жағынан, күнбағыс майының бағасы соңғы жылы 19,1%-ға төмендеді, ал қант бағасы
3,9%-ға ғана өсті, бірақ тұрғындар бұл тауарларды бағаның ең жылдам өсуінің
бірі ретінде атап өтті.
ӨР ОБ пікіртерімімен
салыстыру
Жекелеген
тауарлар мен қызметтер бағасының өсуінің осындай мәселесінде Өзбекстан Орталық
банкінің зерттеу нәтижелері Freedom Finance Global-мен толық сәйкес келді.
Өзбекстандықтар ет пен сүт (45%), бензин және отын (40%), құрылыс материалдары
(33%), аяқ киім және киім (29%), жеміс-жидек пен көкөніс (25%), дәрі-дәрмек
(25%), жұмыртқа (23%), қант және шоколад (23%) бағаларының күшті өсуін атап
өтті.
Девальвациялық
күтулер
10
тамызда доллардың сомға қатысты бағамы бір күнде $1 үшін 11667-ден 12075 сомға
дейін 3,5% – ға күрт көтерілді. Бұл жағдай доллар бағамының өзгеруі туралы
сұраққа жауап бере алмаған тұрғындар санының күрт артуына әкеп соқтырған болуы
мүмкін. Осының есебінен сомның әлсіреуін күтетіндердің үлесі бір айдың
көкжиегінде 54,8% –дан 47,4%-ға дейін және жыл шамасында 69,5%-дан 62,7%-ға
дейін төмендеді. Долларға қатысты сомның нығаюын күткен шағын оптимистер саны
ай көкжиегінде 8,1%-дан 6,1%-ға дейін және 12 ай көкжиегінде 6,5%-дан 5,9%-ға
дейін төмендеді.
Қырғызстан
Қырғызстанда тұтынушылық сенім индексі шілдемен
салыстырғанда аздап төмендеп, 125,4 пунктті құрады. Құлдырауды барлық алты
қосалқы индекстер бойынша көруге болады. Ең алдымен ағымдағы экономикалық ахуалды
бағалау 3,1 пунктке төмендеді. Сондай-ақ жеке материалдық жағдайдың жыл бойы
және экономикалық жағдайдың 5 жыл бойы 3 пунктке күтілуі айтарлықтай нашарлады.
Барлық қосалқы
индекстердің елеулі төмендеуі
Егер шілдеде қырғызстандықтардың 29,1%-ы өткен 12 айдағы
экономика өзгерісін оң бағаласа, тамызда мұндай адамдардың үлесі 25,8%-ға дейін
төмендеді, ал пессимистер саны 8,8%-дан 10,8%-ға дейін артты.
5 жыл ішінде экономикалық күтулер туралы айта отырып,
мұндай респонденттер үлесінің төмендеуі 0,2 к.п. ғана болды, бірақ негізгі
өзгеріс сақ оптимистер пайызының 15,9%-дан 13,3%-ға дейін өзгеруі болды. Жеке
материалдық жағдайы бойынша күту мәселесінде де жағдай ұқсас. Егер айтарлықтай
жақсаруды күтетін үлестің төмендеуі 1 к.п. құраса, онда аздап жақсаруды күтетін
үлес айтарлықтай төмендеді: 2 к.п. Жалпы, Қырғызстанның қосалқы индекстері
3-3,1 пунктке айтарлықтай төмендегенін көрсетті.
Инфляцияны бағалау және
болжау
Қырғызстандағы инфляция бағалары мен болжамдары шілдедегі
көрсеткіштермен салыстырғанда шамалы ұлғайды. Мәселен, бір ай ішінде бағаның
күшті өсуі бойынша күтулер 0,8 к.п. және 12 ай ішінде 0,5 к.п. өсті. Сондай-ақ,
соңғы бір жылда бағалар бұрынғыға қарағанда тезірек өсті деп санайтындардың
үлесі 0,3 к.п. өсті. Бірақ бағаның күшті өсуін бағалауда соңғы айда
респонденттердің үлесі 40% -дан 39,1% -ға дейін аздап төмендегені байқалады.
Бұл ретте Қырғызстандағы жылдық инфляция тамыз айында 10,3%-дан 9,5%-ға дейін
төмендеуді жалғастырды. Ол жеміс-жидек бағасының маусымдық 13,3%-ға
төмендеуінің арқасында болды. Қырғызстанда азық-түлікке жатпайтын тауарлардың
инфляциясы жоғары болып отыр және тамызда шілде айында 14,1% және 12 ай бұрын
10,9%-ға жетті.
Ағымдағы жағдайға
қатынас
Жекелеген тауарлар мен қызметтердің ішінде тұрғындар
өсімдік майы (56%), көкөніс пен жеміс-жидек (54%), жарма және макарон өнімдері
(49%), қант және тұз (48%), ет және құс (+ 46%) бағаларының күшті өсуін атап
өтті. Қырғызстандықтарды азық-түлікке жатпайтын тауарларға қарағанда азық-түлік
өнімдеріне көбірек алаңдататынын байқауға болады, алайда ресми статистика тамыз
айында жеміс-жидек құнының 13,3% -ға төмендеуін ескере отырып, тұрғындардың
пікіріне ішінара қайшы келіп отыр. Дегенмен, көкөніс бағасының жылдық өсуі
шілдемен салыстырғанда 0,6 к.п. ғана төмендеп, 18,2% деңгейінде қалып отыр,
оның үстіне, шілде айында жеміс-жидек қатты қымбаттап, (+ 19,6% м/м), әлі де
тұрғындардың пікіріне әсер етуде.
Екінші жағынан, нан, жарма және ет бағасы соңғы 12 айда
орташа есеппен 6,7%-ға және 5,5%-ға ғана өсті, бұл пікіртерім нәтижелеріне
қайшы келеді. Сол күріш орташа есеппен 86,2 сомнан 142,8 сомға дейін өсті.
Күріш құнының күшті өсуі Орталық Азияның басқа елдерінде де байқалуда.
Азық-түлікке жатпайтын тауарлардың ішінде ең көп қырғызстандықтар (20,1%)
жанар-жағармай материалдары бағасының өсуін байқады, бұл тамыз айының ішінде
бензиннің 5,5%-ға қымбаттауын ескерсек, таңқаларлық жайт емес.
Ұлттық валютаның
тұрақтылығы
Тамызда сомның долларға шаққандағы бағамының әлсіреуі
бойынша күтулер шамалы өзгерді. Бір ай ішінде доллардың өсуін күткен респонденттердің
үлесі 16,7%-дан 17,6%-ға дейін өсті, ал бір жыл шамасында мұндай адамдар,
керісінше, шілдедегі 29,2% -дан тамыздағы 28,8%-ға дейін азайды. Тұтастай
алғанда, ұлттық валютаның әлсіреуі анағұрлым айқын байқалған Қазақстан мен
Өзбекстанға қарағанда, тамыз айында доллардың сомға шаққандағы бағасы 0,5%-ға
ғана қымбаттады. Демек, қырғызстандықтардың девальвациялық көңіл-күйі іс
жүзінде өзгерген жоқ.
Тәжікстан
Тамыз
айында Тәжікстандағы тұтынушылық сенім индексі 140,8 пунктті құрап, шілдеге
қарағанда 134,5 пунктті құрады. Тұтастай алғанда, ірі сатып алулар үшін қолайлы
жағдайларды бағалаудан басқа барлық қосалқы индекстер өсімді көрсетті. Ағымдағы
экономикалық жағдайды бағалау ең алдымен 14,1 пунктке өсті. Сондай-ақ, жеке
материалдық жағдайдың өзгеруі бойынша күту индексі 11,2 пунктке өсті және жеке
материалдық жағдайды бағалау 7,4 пунктке өсті.
Экономиканы
қолдауға бағыт
Тамыз айында экономиканың жақсарғанын атап өткен
респонденттердің үлесі 40,1%-дан 54,4%-ға дейін өсті. Мұндай ұлғаю сақ
оптимистер мен бейтарап респонденттердің үлесін азайту есебінен мүмкін болды.
Сондай-ақ, жыл ішінде жеке материалдық жағдайының айтарлықтай жақсаруын күтетін
адамдардың үлесі 36,8%-дан 46,7%-ға дейін едәуір ұлғайды. Бірақ олардың
материалдық жағдайы тамыз айында жақсарды деп санайтын тұрғындардың үлесі
24,6%-дан 31,1%-ға дейін өсті.
Инфляцияны бағалау
Тәжікстандықтардың
инфляциялық бағасы шілдемен салыстырғанда күрт өсті. Мәселен, соңғы айда
бағаның өте күшті өсуін байқағандардың үлесі 21%-дан 34,9%-ға дейін, ал соңғы
12 айдың шамасында 26,4%-дан 37,4%-ға дейін өсті. Тамыздағы инфляция бойынша
деректер әлі жоқ, бірақ Тәжікстандағы жылдық инфляция маусымдағы 2,4%-дан
шілдедегі 2,3%-ға дейін төмендеді. Тамызда инфляциялық күтулердің күрт өсуінің
себебі неде екені әлі күнге дейін түсініксіз. Бұл туралы біз келесі зерттеуден
білетін шығармыз.
Тәжікстандықтар
бағаның неғұрлым күшті өсуін мынадай тауарлар бойынша атап өтті: көкөністер мен
жемістер (респонденттердің үлесі 36,6%), өсімдік майы (35%), нан және нан-тоқаш
өнімдері (30,4%), ет, құс (25,8%), бензин (18%), жармалар және макарон өнімдері
(17,7%).
Жекелеген тауарлар бойынша ресми статистика Freedom
Finance Global сұралғандарымен ішінара сәйкес келеді. Мысалы, күріш бағасы 12
айда орта есеппен 58,4%-ға өсті, ал жеміс-жидек бағасының жылдық өсуі 13,9%-дан
(маусым) 23,2%-ға (шілде) дейін жылдамдады. Сондай-ақ көкөніс бағасының өсу
шамасы салыстырмалы түрде жоғары болып қалуда – 14,9%.
Тұтастай алғанда, төмен инфляция – бұл тиісінше 32% және
30% төмендеген ұн немесе өсімдік майы сияқты жекелеген тауарлар бағасының
айтарлықтай төмендеуінің салдары. Ұн бағасының төмендеуі салық және кедендік
жеңілдіктер берілгеннен кейін мүмкін болды, ал осындай күшті құлдырауға
қарамастан әлі де көш бастап тұрған өсімдік майының феномені тұрғындар
қабылдауының инерциялығымен түсіндірілуі мүмкін. 2020 жылы өсімдік майының
бағасы 42,3%-ға, ал 2021 жылы тағы 20,8%-ға өсті. Және бағаның 2022 жылы
10,6%-ға төмендеуіне қарамастан, осы үш жылда баға жиынтығында 54%-ға өсті.
Тұрғындар ұлттық валютаның әлсіреуін күтуде
Тәжікстан тұрғындарының доллардың сомони бағамына қатысты
болжамдары шамалы өзгерді. Бір жыл ішінде ұлттық валютаның әлсіреуін
күтетіндердің үлесі 27,4%-дан 29,6%-ға дейін өсті, ал бір ай көкжиегінде мұндай
адамдар шілдедегі 20,4%-дан тамыздағы 20,6%-ға дейін көбейді. Айырбас бағамының
өзі тамызда $1-ға 11 сомониден сәл төмен болып, іс жүзінде өзгерген жоқ.
Зерттеу нәтижелері
Жалпы, төрт елдің рэнкингі шілде айынан бері өзгерген жоқ:
Тәжікстан көшбасшылықты нығайтты, ал Қырғызстан Өзбекстаннан артта қалуды
азайтты. Қазақстан оң аймақта қалып, ең төмен нәтижені көрсетуді жалғастыруда.
Тамыз
айында Өзбекстан мен Тәжікстан тұтынушылық сенімнің артқанын көрсетті, ал басқа
екі өңірлік көрші, керісінше, CCI индексінің аздап төмендегенін көрсетті.
Зерттеу нәтижелері бойынша Тәжікстаннан басқа барлық елдерде жеке материалдық
жағдайдың бағасы мен болжамдарының синхронды төмендегенін байқадық. Алайда
Қазақстан мен Өзбекстанда адамдар экономикалық жағдайдың келешегі мен ағымдағы
бағасын анағұрлым оң атап өтуде.
Инфляциялық күтулер мен бағалау тек Қазақстан мен
Өзбекстанда ғана айтарлықтай төмендеді. Өткен айлардағы инфляцияның жоғары
болуы және оның жазда көптен күткен төмендеуі осы елдердің тұрғындарына оң әсер
етті. Дегенмен, респонденттер азық-түлік өнімдерінің кейбір түрлеріне бағаның
өсуін әлі де атап өтуде, олардың бір бөлігі шынымен де өсті.
Сонымен
қатар Қазақстан мен Өзбекстанның орталық банктерінің жекелеген сауалнамалары
бағаның неғұрлым өсуін көрсеткен тауарлар мен қызметтер аспектісінің ұқсастығын
көрсетеді. Қазақстанды талдай отырып, біз Ұлттық банктің зерттеулері мен
инфляциялық бағалау мен күтулер мәселесіндегі біздің арасындағы айырмашылықты
байқаймыз. Бұл респонденттердің іріктемесіндегі айырмашылықтарға және
азық-түлік өнімдерінің бағасы орташа есеппен өсім көрсетпеген, ал ақылы қызмет
көрсету бағасы күрт өскен бір жолғы феноменге байланысты болуы мүмкін.
Өзбекстанда жылдық инфляция 6 жылдық минимумға дейін
төмендеді және халық бұл мәселеде оптимизмнің өсуін көрсетті. Қырғызстанда
инфляциялық күтулер мен бағалау шамалы өзгерді, ал алғашқы көрсеткіштер өңірдегі
ең төмен болып қалуда. Оның себебі елдің орташа тарихи инфляциясының
салыстырмалы түрде төмен, ал ағымдағы инфляциясының төмендеуін жалғастырып,
9,5%-ға жетуінде. Тәжікстанда тамыздағы деректер әлі жарияланбады, алайда шілде
айында жылдық инфляция 2,3% деңгейінде болды. Тамыз айындағы сауалнама
тәжікстандықтардың инфляциялық бағалары мен күтулерінің күрт артқанын көрсетті.
Келесі айда біз тамыз айындағы инфляция бойынша деректер мен қыркүйек айындағы
сауалнама нәтижелері алынатын осы феноменнің себебін түсінетін болармыз.
Тамыз
айында әлемдік нарықтарда доллардың өсуі теңгеге және өзбек сомасына ғана әсер
етті, ал Тәжікстан мен Қырғызстандағы айырбас бағамы шамалы өзгерді.
Қазақстанда доллардың өсуі мен бағамның құбылмалылығы жағдайында адамдар
теңгенің әлсіреуін күте бастады. Айта кету керек, Өзбекстанда сомның әлсіреуі
жауап беруге қиналған адамдар санының көбеюіне әкелді. Тәжікстан мен
Қырғызстанда доллар бағамының тұрақты динамикасы жағдайында жергілікті халық
долларға қатысты болжамдар бойынша айтарлықтай өзгеріс көрсеткен жоқ.
Орталық Азияның төрт елі тұрғындарының тұтынушылық сенімін
зерттеудің екінші толқыны динамикадағы көрсеткіштерді, оның ішінде ресми
деректермен салыстыруға мүмкіндік берді. Пікіртерім нәтижелері мен ресми
статистика, ұлттық банктардың зерттеулері мен айырбас бағамының динамикасы
арасындағы әртүрлі дәрежедегі ұқсастықты байқауға болады. Зерттеудің келесі
толқындары ағымдағы көріністі толықтырып, инвесторларға, бизнеске, мемлекетке
және Орталық Азияның монетарлық билігіне пайдалы болуы мүмкін объективті баға
бере алады.