Ластанған ауа Қазақстанның ірі қалаларының тұрғындарының денсаулығына үлкен қауіп төндіреді. Дүниежүзілік банктің 2022 жылдан бастап жүргізген зерттеуіне сәйкес, Қазақстан Республикасындағы ауаның ластануы жылына 10 мыңнан астам мезгілсіз өлімге әкеп соқтырады, деп хабарлайды energyprom.kz.

Түтін азаматтардың денсаулығын нашарлатып қана қоймайды, сонымен қатар мезгілсіз өлімнен, аурулардан және еңбек өнімділігін жоғалтудан экономикалық зиян келтіреді. 2019 жылы ластанған ауа Қазақстан экономикасына 10,5 миллиард доллар шығын әкелді. 

Ауаның сапасына ондағы PM2.5 ұсақ бөлшектерінің мөлшері әсер етеді, бұл ауаны ластаушы жану өнімі, ол ағаш пен көмірді жағу кезінде, сондай-ақ орман өрттері кезінде бөлінетін автомобильдердің пайдаланылған газдарында кездеседі.

ДДҰ бұл бөлшектердің ауадағы концентрациясы бір текше метрге орта есеппен 10 микрограммнан аспауға кеңес береді. Алайда Орталық Азия елдеріндегі ауаның ластануы бұл шектен әлдеқайда асып түседі.

2021 жылы Тәжікстан Орталық Азиядағы ауаның ластануы бойынша бірінші орынға шықты. Ал IQAir, ауа сапасын бақылау жаһандық платформасы бойынша әлемде төртінші. Сол жылы Қырғызстан, Өзбекстан және Қазақстан ДДҰ стандарттарынан тиісінше бес, төрт және үш есе асып түсті. Ең аз ластанған ауа Түркіменстанда болды, онда бөлшектердің жылдық концентрациясы нормадан екі есе асып түсті.

Тәжікстан астанасы Душанбеде көмір жағу арқылы жылу өндіретін кем дегенде 24 кәсіпорын бар, деп жазады Cabar.Asia. Көмірді қала үстіндегі сұр және тұнбалы «бұлтты» толтыратын 400-ден астам басқа салалар да пайдаланады. Үздіксіз тұман қаланың көркін түсіреді. Елордаға ұдайы шаң-тозаң төгетін цемент зауытының жұмысы да осы көңiлге сеп болып отыр.

Орталық Азияның қалған елдері 2021 жылғы жаһандық рейтингте келесідей бөлінді:

• Қырғызстан — 7 орын;

• Өзбекстан – 12 орын;

•‎ Қазақстан — 23 орын;

• ‎Түркіменстан — 44-орын.

Сонымен қатар, барлық елдер 2020 жылмен салыстырғанда көрсеткіштерін нашарлатты.

Ауа мәселесі жыл бойы болғанымен, күз бен қыс айларында күшейе түседі. Қазіргі уақытта қалалар көмірмен жылытылатын жылу жүйесінің, сондай-ақ автокөліктердің пайдаланылған газдарының қосылуына байланысты түтінге батып жатыр.

Айырмашылық Алматы мен Бішкекте айқын көрінеді. Қыста бұл қалалар аймақтағы ең жоғары AQI мәнін бөлісті, 142. Жылумен үзіліс бар, ал қарашаның басында «сезімтал топтар үшін денсаулыққа зиянды» индикатормен түтін қайтып келеді.

Алматы мен Бішкек ауаның ластануындағы ең үлкен айырмашылықты жаз айларына қарағанда қыста көреді, бұл кезде ауа сәйкесінше төрт және үш есе таза және жақсырақ болады. 2021 жылдың жылы кезеңінде ауа орта есеппен «жақсы» болды - AQI 50-ден аспады.

Ташкент (Өзбекстан) мен Душанбеде (Тәжікстан) шоғырлану қырғыз бен қазақстандық динамикадан ерекшеленді. Мұнда ауа жыл бойы дерлік нашар болды, ал қыста жазғымен салыстырғанда 17% және 9% ғана нашарлады. Бұл маусымға қарамастан ластаушы заттарды шығаратын шаңды дауылдар, өнеркәсіптік зауыттар немесе қалдықтарды жағу сияқты қосымша ластау көздеріне байланысты.

Ташкентте ерекше жағдай тек үш ай болды, сәуір, мамыр және маусым, ауа келесі AQI мәндерімен қанағаттанарлық болды: сәйкесінше 93, 81 және 92. Душанбеде наурыз және сәуір айлары сәйкесінше 100 және 86 индекстерімен болды. Бірақ бұл көрсеткіштердің 101-ге көтерілуі жеткілікті, ал ауа қазірдің өзінде «сезімтал топтар үшін зиянды» болып жатыр.

Жылдық орташа AQI-ге қарасақ, Ташкент пен Душанбе ауасы «сезімтал топтар үшін зиянды» бес астананың екеуі ғана болды. Бұл белсенді балалар мен ересектер, сондай-ақ тыныс алу жолдарының проблемалары бар адамдар ашық ауада ұзақ уақыт болуды біржола шектеуі керек дегенді білдіреді.

Түркіменстан астанасы Ашхабадқа келетін болсақ, ол барлық бес штат арасында ең төмен AQI болды: жылына орта есеппен 69. AQI шкаласы бойынша бұл көрсеткіш «қанағаттанарлық» деп бағаланады.