2023 жылдың 1 қаңтарынан бастап теңгерімінде мемлекеттік қолдау құралдары бар банктерге қатысты заңнамалық шектеулер күшіне енді. Мұндай екінші деңгейлі банктер белгілі бір шарттармен пайданы бөліп, жай және артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер есептеп, өз акцияларын сатып ала алады. Олардың қайсысы 28 сәуірде қабылданған Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНРДА) қаулысында көрсетілген. Бұл қандай шарттар, деп хабарлады Forbes басылымы агенттік өкілдеріне сілтеме жасай отырып. 

Мемлекет көмектесен алты банк

Қазіргі уақытта қазақстандық алты банктің балансында мемлекеттік көмек бар. Бұл 2017 жылы қаржылық тұрақтылықты жақсарту бағдарламасына енгізілген Еуразиялық банк, ЦентрКредит Банкі, Bank RBK, Jusan Bank (АТФБанк пен Цеснабанкке көмек көрсетілді); сондай-ақ Нұрбанк – AQR нәтижелері бойынша 2020 жылы қаржылық тұрақтылықты жақсарту бағдарламасына енгізілді; және Hayk Bank – оның балансында бір кездері Қазкомға көрсетілген көмек бар. ҚНРДА мәліметінше, қаржылық тұрақтылық бағдарламасы бойынша бұл алты ойыншы мемлекеттен 700,5 млрд теңге алған: Ұлттық банктің Қазақстандық тұрақтылық қоры банк акцияларына айырбасталатын, 15 жылға шығарылған реттелген облигацияларды 4% пайыздық мөлшерлемемен сатып алды. Сондай-ақ акционерлер қосымша капиталдандыруды жүзеге асырды: тікелей қолма-қол ақшаны енгізу арқылы – 401,5 млрд теңге, банктегі операциялық пайданы сақтау арқылы – 977,3 млрд теңге.

Бұл алты екінші деңгейлі банк балансында мемлекеттік көмек бар банктер үшін «шектеу периметріне» жатады. ForteBank олардың қатарында емес, өйткені 2014 жылы «олар мемлекеттік бюджеттің, Ұлттық қордың, Ұлттық банктің және оның еншілес ұйымдарының қаражатын осы банкті қолдау үшін пайдаланбаған».

Қаржы қашан қайтады?

Агенттік теңгерімінде мемлекет көмегі бар банктер дивидендтер төлей алатынын төрт шартты анықтады.

Біріншіден, қаржы институттары мемлекеттік қолдау құралдарынан түскен пайдадан дивиденд төлей алмайды. «Алгоритм осы. Банк өткен жылдағы табысын анықтайды. Дивиденд мөлшерін анықтаған кезде одан пайданы немесе мемлекеттік қолдаудан түскен кірісті шегереді», – деп түсіндірді ҚНРДА төрағасы Мәдина Әбілқасымова. Егер дивидендтер өткен пайдадан төленсе, онда мемлекеттік қолдауды алған кезден бастап табыстың толық сомасы шегеріледі.

Екінші шарт: мемлекеттік қолдаудан жеңілдікті немесе кірісті шегергеннен кейін оң капиталдың болуы. Үшіншіден: банктер мемлекеттік қолдауды мерзімінен бұрын қайтаруға міндетті, бұл ретте қайтарым сомасы төленген дивидендтерге пропорционалды – дивидендтер сомасының 10 пайызынан кем емес және 66 пайыздан аспайтын мөлшерде есептелетін болады. Төртінші шарт – төленген дивидендтер сомасын тәуелсіз аудиторлар растауы керек.

Неліктен бірден қайтару мүмкін емес?

Мәдина Әбілқасымова субординациялық облигациялар банктерге 15 жыл мерзімге, 2032 жылға дейін берілгенін айтты. ҚНРДА мерзімінен бұрын төлемдерді ынталандыру тетігінің арқасында өтеу мерзімі орта есеппен бес жылдан жеті жылға дейін қысқарады деп есептейді.

«Кейбір сарапшылар мен журналистер мемлекет қаражатының бірден толық қайтарылуын қамтамасыз ету қажет деген сұрақты көтеріп отыр. Бұл мүмкін емес. Өйткені реттелген облигациялар банктің қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету және жұмыс істемейтін несиелер бойынша провизияларды қалыптастыру мақсатында ұсынылды. Демек, бір мезгілде кіріс банктің тұрақтылығына қауіп тудыруы мүмкін. Барлық банктер қалыптасқан капиталды, кіріс пен операциялық пайданы ескере отырып, мемлекеттік қолдауды мерзімінен бұрын қайтара алатын соманы дербес анықтайды», – деді ведомство басшысы.

Ол реттеуші мемлекеттік көмекті мерзімінен бұрын қайтару талаптарын белгілегенін, бірақ оның белгілі бір мерзімде қайтарылуы тиіс нақты соманы анықтауға құзіреті жоқ екенін түсіндірді. Бұл ретте банктерге дивидендтер төлеу үшін ҚНРДА келісімі немесе рұқсаты қажет емес.

10%-дан 66%-ға дейінгі шектеулер, спикердің айтуынша, банктердің тұрақтылық параметрлері негізінде және екінші деңгейлі банктердің қайтарымының қандай кестесіне сүйене отырып, төтеп бере алатындығымен анықталады.

«Сондықтан біз белгілі бір шектеулер қойдық. Олар сондай-ақ қаржылық тұрақтылық бағдарламасының шарттарына сәйкес келеді – ойын ережелері айтарлықтай өзгермеуі үшін, өйткені банктер өздерінің бизнес үлгілеріне мемлекеттік қолдау көлемін енгізді. Екінші деңгейлі банктер қаржылық жағдайын жақсартты, провизиялар құрады, операциялық пайда алды. Сондықтан әрбір банк өзінің параметрлері мен қолданыстағы қаржылық көрсеткіштеріне сүйене отырып, белгіленген шектерде кірісті қамтамасыз ете алады», – деді ҚНРДА басшысы.

Мемлекеттік қолдау құралдарынсыз алынған пайда мен олардың көмегімен алынған пайда қалай бөлінеді деген сұраққа АРФР төрағасының орынбасары Олжас Қизатов былай деп жауап берді:

«Кез келген банктің қаржылық есеп беруінде кірістердің бөлінуі болады: кіріс. операциялық қызметтен, несие беруден, әртүрлі қаржылық құралдардан алынған. Атап айтқанда, банктің мемлекеттік қолдауына байланысты қалпына келтіру шеңберінде банк алған құралдардан қандай кіріс алынды».

Баяндамашыларға Jusan Bank-тің мемлекет көмегінің мерзімінен бұрын қайтарылуы туралы арнайы сұрақ қойылды. «Jusan Bank – ашық компания, сондықтан мемлекеттік қолдауды қайтару туралы шешімді банк акционерлері қабылдауы керек. Қазіргі уақытта акционерлердің агенттікке мерзімінен бұрын қайтару туралы шешімі түскен жоқ», – деді Олжас Қизатов.

Нарыққа қалай әсер етеді?

Қаржы тұрақтылығын арттыру бағдарламасына қоса мемлекет жүйелі маңызды және ірі банктерге қолдау көрсетті. ҚНРДА мәліметінше, 2017 жылдан бері 6,9 триллион теңге «нашар» несие есептен шығарылды, екінші деңгейлі сегіз дәрменсіз банктің лицензиялары қайтарылып алынды. Стресті активтер 7,7 трлн теңгеден 2,3 трлн теңгеге дейін азайды. Проблемалық несиелер портфелі бойынша 982,4 млрд теңге сомасында провизиялар қалыптастырылды. 90 күннен астам мерзімі өткен несиелер деңгейі 2017 жылғы 12,3%-дан 2021 жылы 3,3%-ға дейін төмендеді, бұл тарихи минимум, – деді Мәдина Әбілқасымова.

Мемлекеттік қолдауға ие болған алты банк 8,267 трлн теңге, оның ішінде заңды тұлғаларға 4,01 трлн теңге және жеке тұлғаларға 4,257 трлн теңге жаңа несие берді.

ҚНРДА мәліметінше, тізімге енгізілген алты банктің балансында 1,8 трлн теңге көлеміндегі мемлекеттік қолдау қорлары қалды. Сауықтыру бағдарламасына үш банк қатысуды жалғастыруда – Еуразиялық банк, ЦКБ және Нұрбанк.