Білім беру жолын таңдау – жастар қабылдайтын маңызды шешімдердің бірі және Қазақстанда бұл процесс көптеген факторларға тап болады. Бақылаулар көршілер мен қоршаған орта кәсіптік немесе академиялық білім беруді таңдауға күшті әсер ететінін көрсетеді.

Осыған байланысты Дүниежүзілік экономикалық форумның «Көршілес әсерлер және ертерек таңдаулар» есебі (2024 жылғы шілде) әлеуметтік орта жастардың білім беру траекториясын қалай қалыптастыратыны туралы өзекті ақпаратты ұсынады. 

Кәсіптік және академиялық білім арасындағы таңдау кейінгі өмірге, соның ішінде жұмысқа орналасу мен табысқа айтарлықтай әсер етеді. Зерттеулер көрсеткендей, әлеуметтік аз қамтылған отбасынан шыққан жастар кәсіптік білімді таңдауға бейім, бұл олардың болашақ мүмкіндіктерін шектейді.

Негізгі аспектілері:

Экономикалық әсер: Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) мәліметі бойынша, жоғары білімі бар жастар кәсіптік білім алған замандастарына қарағанда 50% көп жалақы алады. Бұл академиялық жолды таңдаудың маңыздылығын көрсетеді.

Сапалы қызметтерге қол жеткізу: кәсіптік білім беруді таңдаған студенттердің сапалы білім беру қызметтеріне қол жеткізуі жиі шектеледі, бұл олардың еңбек нарығындағы бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.

Парижде жүргізілген зерттеу негізінде бір-біріне жақын тұратын көршілер оқу жолын таңдауға айтарлықтай әсер ететіні анықталды. Кәсіптік бағдарламаларды таңдаған көршілері бар тоғызыншы сынып оқушыларының өздері ұқсас жолды таңдау мүмкіндігі 2% жоғары екені анықталды.

Негізгі қорытындылар:

Жақындық және әсер ету: көрші тұратын студенттер арасында айқын көрінеді, бұл шешім қабылдау процесінде жергілікті ортаның маңыздылығын көрсетеді.

Кеңістіктік оқшаулау: қашықтық маңызды рөл атқарады: көршілердің әсері 100 метрден жоғары төмендейді, бұл білім беру таңдауын қалыптастыру үшін жақындық қажет екенін көрсетеді.

Демографиясы әртүрлі мемлекет ретінде Қазақстан да осындай қиындықтарға тап болып отыр. Кедейлік деңгейі жоғары аймақтарда жастар кәсіптік білім жолын таңдауға бейім. Бұл әлеуметтік теңсіздікке әкеліп, болашаққа мүмкіндіктерді шектейді.

Қазақстандағы жағдай:

Білім берудегі теңсіздік: Статистика көрсеткендей, кедей отбасылардан шыққан студенттердің 60%-дан астамы кәсіптік білім беруді таңдаса, 30%-ы ғана жоғары білімді таңдайды.

Білім беру мекемелерінің рөлі: Білім беру мекемелерінің кедейден шыққан студенттерге, соның ішінде тәлімгерлік пен мансаптық даму бағдарламаларына қолдау көрсету мен мүмкіндіктер ұсынуы маңызды.

Білім беру шешімдеріне көршілес факторлардың әсерін азайту үшін Қазақстан бірнеше стратегияларды қарастыруы керек:

Білім беру бастамаларын құру: Сапалы білімге тең қол жеткізуге бағытталған бағдарламаларды әзірлеу, оның ішінде кедей аймақтардан келген студенттерге стипендия беру.

Білім беру науқандары: академиялық білімнің артықшылықтары мен жастар үшін қолжетімді мүмкіндіктер туралы хабардар болу үшін ақпараттық науқандарды өткізу.

Инфрақұрылымды жақсарту: Сапалы білім беру нысандарын құру үшін қолайсыз аймақтардағы білім беру мекемелеріне инвестициялау.

Әлеуметтік және мәдени факторлар білім беру таңдауын қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Қазақстанда кәсіптік білім беруді беделі төмен деп санайтын стереотип қалыптасқан. Бұл кәсіптік жолды таңдағысы келетін жастарға кедергі жасайды.

Негізгі аспектілері:

Мәдени стереотиптерді өзгерту: Кәсіптік білім берудің маңыздылығы туралы қоғамдық пікірді өзгертуге, оның ел экономикасы мен дамуындағы рөліне баса назар аударуға жұмыс жасау қажет.

Қоғамдастықтың қатысуы: білім беруге жергілікті қауымдастықтарды тарту кәсіптік білім туралы түсініктерді өзгертуге және студенттерге қолдау көрсетуге көмектеседі.

Қазақстанның алдында жаңа шындықтарды ескере отырып, білім беру жүйесін жаңғырту мүмкіндігі тұр. Көршілес әсерлерді ескеру және сапалы білімге тең қолжетімділікті қамтамасыз ететін жағдайлар жасау маңызды.

Келешегі:

Үкімет бастамалары: Үкімет жастардың академиялық жолды таңдауына қолдау көрсетуге және кәсіптік білім беру үшін қосымша ресурстармен қамтамасыз етуге бағытталған бағдарламаларды қарастыруы керек.

Жеке секторды ынталандыру: Жеке компаниялар тағылымдамадан өту және оқыту бағдарламаларын қаржыландыру арқылы білім беру бастамаларын қолдауда белсенді рөл атқара алады.

Қазақстанның алдында кешенді көзқарас пен барлық мүдделі тараптардың белсенді қатысуын талап ететін білім беру саласындағы күрделі міндеттер тұр. Көршілес әсерлер мен әлеуметтік құрылым білім беру жолын таңдауға айтарлықтай әсер етуі мүмкін, бұл әлеуметтік-экономикалық жағдайына қарамастан барлық студенттерді қолдау стратегияларын әзірлеудің маңыздылығын көрсетеді. Осы мәселелерді түсіну және шешу Қазақстанда неғұрлым әділ және инклюзивті қоғам құруға көмектеседі.