Автор: Балтабай Сыздықов

Жаһандық жылыну және оның ұзақ мерзімді экономикалық салдары экономистер мен саясаткерлер үшін өзекті тақырыпқа айналуда.

Температураның ауытқуы ұзаққа созылатын экономикалық әсерге әкелуі мүмкін, әсіресе ыстық климатта, Экономикалық зерттеу ұлттық бюросы (NBER) есебіне сәйкес. Бұл елдерде орташа температураның 1°C жоғарылауы ЖІӨ 1% немесе одан да көп төмендеуі мүмкін.

Негізгі себептер – өндіріс шығындарының өсуі, еңбек өнімділігінің төмендеуі және ауыл шаруашылығы жағдайларының өзгеруі. Сонымен қатар, суық елдерде температураның кейбір өзгерістері тіпті экономикалық өсуге ықпал етуі мүмкін, өйткені өндіріс жағдайлары жақсарады және қысқы кезеңде энергия шығындары төмендейді.

Климаттық құрылымы қоңыржай және жартылай шөлді аймақтарды қамтитын Қазақстан үшін температураның өзгеруінің әсері әртүрлі болуы мүмкін және ауыл шаруашылығына, тау-кен өнеркәсібіне және инфрақұрылымға айтарлықтай әсер етеді. Ел қазірдің өзінде құрғақшылық пен су тапшылығы сияқты қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр және одан әрі жылыну бұл үрдістерді күшейтіп, экономика мен азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін.

Жаһандық жылынудың Қазақстанға экономикалық әсері

Қазақстан климаттық жағдайлары әртүрлі ел ретінде климаттың өзгеруіне байланысты күшейіп келе жатқан экстремалды ауа райы құбылыстарына көбірек бейім.

NBER есебінде көрсетілгендей ең осал секторлар:

  • Ауыл шаруашылығы: Температураның көтерілуі елдің орталық және оңтүстік аймақтарында жауын-шашынның төмендеуіне әкелуі мүмкін, бұл өз кезегінде ауыл шаруашылығы өнімділігін төмендетеді. Суару және ауылшаруашылық техникасының қымбаттауы да сектордың табыстылығына әсер етуі мүмкін. Ауыл шаруашылығы маңызды рөл атқаратын ел үшін мұндай өзгерістер егін өнімділігін сақтау және құрғақшылықтан қорғау үшін жаңа технологияларды енгізуді талап етеді.
  • Тау-кен өнеркәсібі және энергетика өнеркәсібі: Температура көтерілген сайын жабдықты салқындату үшін қосымша шаралар қажет болуы мүмкін, бұл операциялық шығындарды арттырады. Жоғары температура жұмысшылар мен инфрақұрылымға қосымша қауіп төндіреді. Бұл энергия шығындарын арттыруы мүмкін, бұл әсіресе Қазақстанның оңтүстік және орталық аймақтарында байқалады, мұнда жазғы жылу қазірдің өзінде проблема .
  • Инфрақұрылым және су ресурстары: Есеп климаттың өзгеруіне байланысты су ресурстарына қол жеткізудегі қиындықтардың нашарлауы мүмкін екенін көрсетеді. Қазақстанның аймақтарын қоректендіретін өзендер мен көлдер құрғақшылық пен қардың еру деңгейінің төмендеуіне байланысты тұрақтылығының төмендеуі мүмкін. Бұл су электр станциялары мен сумен жабдықтау жүйелеріне қауіп төндіреді, бұл судың құны мен қолжетімділігіне әсер етуі мүмкін.

Құрылымдық өзгерістер және температуралық соққылардың ұзақ мерзімді әсері

NBER есебінде температура соққыларының әсері ондаған жылдарға созылуы мүмкін екенін атап өтеді. Температурасы жоғары елдерде, мысалы, Қазақстандағы климаттың өзгеруінің салдары өнімділіктің төмендеуі, халықтың көші-қоны және инфрақұрылымды ұстауға арналған операциялық шығындардың артуы арқылы көрінеді. Қазақстан осы ұзақ мерзімді әсерлерді азайту үшін өзінің негізгі секторларын бейімдеу керек. Бұл экономиканың тұрақтылығын арттыруды және оның құрылымын әртараптандыруды, әсіресе климаттық қатерлерге көбірек ұшырайтын секторларда талап етеді.

Сондай-ақ, табиғи ресурстарға құрылымдық тәуелділік ысыраптардың күшеюі мүмкін екенін ескеру қажет, бұл Қазақстан экономикасын климаттық ауытқуларға ерекше осал етеді. Жасыл энергетика мен инновациялық технологияларға инвестицияларды ұлғайту тек температуралық сілкіністердің әсерін жеңілдетіп қана қоймайды, сонымен қатар экономиканың климаттың өзгеруіне азырақ сезімтал жаңа секторларын дамытуға мүмкіндік береді.

Бейімдеу саясаты: халықаралық тәжірибе және Қазақстан үшін ұсыныстар

Есепте ұсынылған бейімделу шаралары жаңа технологияларды пайдалануды, инфрақұрылымды жоспарлауды және климаттың өзгеруін азайтуға үкіметтің белсенді қатысуын қамтиды. Қазақстан су ресурстарын басқаруда және тұрақты ауыл шаруашылығында айтарлықтай табысқа жеткен Нидерланды мен Израиль сияқты елдердің тәжірибесін үйрене алады.

Қазақстан үшін ықтимал қадамдардың кейбірі:

  • Тұрақты агротехнологияларды қабылдау: Дәл егіншілік пен суару технологияларын пайдалану су ресурстарын үнемдеуге және ауыл шаруашылығы секторының өнімділігін арттыруға көмектеседі. Фермерлерді оқыту бағдарламалары мен инновациялық технологияларды субсидиялау ауыл шаруашылығына климаттың өзгеруіне бейімделуге көмектеседі.
  • Жаңартылатын энергия көздерін дамыту: Күн және жел энергиясына инвестициялар дәстүрлі көздерге тәуелділікті азайтады және елдің көміртегі ізін азайтады. Қазақстанда жасыл энергетиканы дамыту үшін зор мүмкіндіктер бар, ал жаңартылатын энергия көздерін мемлекеттік қолдау бағдарламасы тұрақты дамуға көшудің негізі бола алады.
  • Суды пайдалану тиімділігін арттыру: Жаңа су тазарту қондырғылары мен технологияға негізделген суды басқару судың жоғалуын азайтады және құрғақ жерлерде суды бөлуді оңтайландырады. Бұл шаралар ұзақ мерзімді перспективада ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп үшін судың қолжетімділігін қамтамасыз етеді.

Жаһандық жылыну және оның Қазақстан экономикасына әсері белсенді және кешенді көзқарасты талап етеді. NBER есебіне сүйене отырып, Қазақстан климаттың өзгеруіне төзімділікті арттыруға және анағұрлым әртараптандырылған және тұрақты экономиканы құруға бағытталған стратегияны әзірлей алады.

Жасыл технологияларды енгізу, тұрақты ауыл шаруашылығын дамыту және баламалы энергия көздерін пайдалану Қазақстанға климаттық сын-қатерлерге бейімделіп қана қоймай, тұрақты дамуда аймақта жетекші орын алуына көмектеседі.