Алматыда өткен Еуразиялық сауданың 19-шы конгресінде NielsenIQ бөлшек сауда желілерінің директоры Лейла Мұсатаева Орталық Азияда соңғы кездері орын алып жатқан және тұтынушылардың мінез-құлқына әсер ететін үрдістер туралы айтты.

«Баға дағдарысы – бұл Қазақстан мен Орталық Азия елдеріне ғана тән емес, бұл әлемдік үрдіс. ЖІӨ өсу қарқынының жаһандық болжамы 3,2%, ал Орталық Азия елдеріндегі экономикалық өсу қарқыны әлемдік деңгейден асып түседі. Өзбекстанда – 5,2%, Қырғызстанда – 4,4%, Тәжікстанда – 6,5%. Қазақстанда өсім әлемдік деңгейге сәйкес келеді және 3,1%», – деді спикер.

Ол алдағы екі жылда Орталық Азия елдеріндегі ЖІӨ өсу үрдісі әлемдік деңгейден жоғары болатынын айтып, екінші тенденция ретінде тұтыну бағасының инфляциясын атады. Спикердің айтуынша, 2022 жылы Қазақстанда ол 14,6 пайызды құраса, алдағы екі жылда инфляция деңгейі төмендейді деп күтілуде, бұл экономиканың дамуы үшін жағымды жағдай, бірақ Қазақстан мен Өзбекстанда қысым сақталады. Жалпы, жаһандық экономика 2024 жылдың соңына дейін тоқырауда болады.

Сондай-ақ Орталық Азия елдеріндегі халық санының өсу қарқыны жаһандық деңгейден жоғары, 2006 жылы жаһандық көрсеткіштерден аса бастады, ал 2023 жылы 1,46%-ды құрады. Бұл үрдіс алдағы уақытта да жалғасын табады.

Ол Қазақстанда үш факторға негізделген тұтынушылық оптимизм индексі – жұмысқа деген сенімділік (таяудағы 12 айда), жеке қаржыға сенім (таяудағы 12 айда) және ақшаны жұмсауға дайын екендігін атап өтті. 

Қазақстанда биылғы жылдың бірінші тоқсанында бұл көрсеткіш төмендеу үрдісі бар. Наурызда қаңтардағы 103,2-мен салыстырғанда 95,1 балл болды. Қазақстан халқы пессимистік көзқараста, ал Қырғызстан мен Тәжікстанда тұтынушылардың көңіл-күйі тұрақты, ал Өзбекстанда оптимистік тұтынушылық көңіл-күй байқалады, мұнда тұтынушылардың оптимизм индексі ақпандағы 130-дан наурызда 135-ке дейін өсті.

Қазақстандық респонденттердің 49,7%-ы жыл ішінде қаржылық жағдайы жақсарады деп күтеді. Өткен жылы олардың пайызы жоғары болып, 54 пайызды құрады. Өзбекстанда бұл көрсеткіш 58,5-тен 63,5 пайызға өскен. Қырғызстан мен Тәжікстанда сәйкесінше 59-дан 54,7%-ға және 65,8-ден 63,2%-ға төмендеді.

2024 жылдың тәуекелдері мен қатерлерінің арасында 2023 жылдың соңында сауалнама жүргізген бизнес басшылары тұтынушылардың сатып алу қабілетінің төмендеуі – 76%, инфляцияның жоғары деңгейі – 52%, күрделі салымдар мен сатып алулар құнының өсуі – 38 деп атады. %. Сонымен қатар, кейбір респонденттер үшін тұтынушылық әдеттердің өзгеруі бизнес үшін елеулі қауіп болды.

Сатып алушылар үшін алаңдаушылық тудырған негізгі себептер жылдам жүретін тұтыну тауарлары (FMCG) – 31%, несие – 28% және денсаулық – 25% қымбаттауы болды. Мазасыздықтың алғашқы екі себебі бірнеше жылдан бері сауалнамаға қатысқан тұтынушылардың назарында.

Тұрақсыз қаржылық жағдай, инфляция, бағаның өсуі сатып алушылардың мінез-құлқын өзгертуде, олар барған сайын ұтымды бола бастады, өткен жылы 45% басқа брендтерге ауысты, ал Қазақстан халқының 73% үнемдеуге көшті.

«Қазақстан тұрғындары 2024 жылдың бірінші тоқсанында ең көп ақшаны киім-кешек сатып алуға, сондай-ақ үйден тыс тамақ пен ойын-сауыққа үнемдеді. 49% компьютер, телефон және басқа да жабдықтарды сатып алуды кейінге қалдырды.

Сатып алушы ұтымды және мұқият болады. ӘМАТ өнімдерін үнемдеу стратегиялары:

• тек қажет нәрсені сатып алу, сәнді тауарларға шығындарды азайту – 53%;
• акциялар мен жеңілдіктерді іздеу – 30%;
• жалпы алғанда олар аз сатып алады – 24%;
• жаппай сатып алу – 19%;
• арзанырақ брендтерге көшу – 15%.

Жалпы алғанда, сатып алушылардың 76%-ы бағаның өсуіне төтеп беру үшін сатып алу тәсілі мен тауар ассортиментін өзгертуде», – деп атап өтті Лейла Мұсатаева.

«Неге қазіргі уақытта сіздің жеке қаржылық жағдайыңыз соншалықты жақсы емес?» деген сұраққа жауап бергендердің 41%-ы мұны табыстың төмендігімен, 33%-ы инфляция мен бағаның жалақыдан тез өсуімен байланыстырады, тек 14%-ы жұмыстың жоқтығын айтады. Респонденттердің 28%-ы өте пессимистік пікірде және олардың жеке қаржылық жағдайы келесі жылы өзгеріссіз қалады деп күтеді.