Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жақыпова ҚР Парламентінің Мәжілісінде Үкімет сағатында сөз сөйледі. ЕХӘҚМ басшысы депутаттарға еңбек нарығының дамуы және Қазақстандағы кадрлық әлеуетті күшейту туралы баяндады.
Министр сөз басында экономикалық дағдарысқа, COVID-19 пандемиясына, сондай-ақ Қазақстанның соңғы 5 жылда бастан кешкен бірқатар ішкі сындарға қарамастан, Республиканың еңбек нарығында тұрақтылықты сақтауға қол жеткізгенін атап өтті.
«Еңбек нарығының негізгі көрсеткіштерінің бірі – жұмыс күші соңғы 5 жылда 420 мың адамға өскен. Бұл бір жағынан, Қазақстан халқының тұрғындардың жасы тұрғысынан әлемдегі ең «жас халықтардың» бірі ретінде қалуынан болып отыр. Екінші жағынан, жұмыспен қамтуды қолдау және жаңа жұмыс орындарын дамыту, кәсіпкерлік қызметті ынталандыру шаралары оң әсер етеді», – деді Светлана Жақыпова.
Еңбекмині басшысының айтуынша, еңбек нарығындағы тұрақты өсімге қарамастан, мемлекет тарапынан тең мүмкіндіктерді қамтамасыз ету және азаматтардың өмір сүру сапасын арттыру үшін одан әрі күш салуды талап ететін бірқатар осал тұстарымыз бар.
Біріншісі – еңбек нарығында ұсыныстар жасау. Мемлекеттің экономиканы ынталандыру бойынша қабылдаған белсенді шараларына қарамастан, жеке бизнестің жаңа жұмыс орындарын құруға қосқан үлесі шамамен 20 пайызды ғана құрайды. Бұл Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымы елдеріндегі көрсеткіштерге қарағанда төрт есе аз. Тиісінше, бүгінгі таңда жұмыс орындарының өсімін өнімділігі төмен салалар мен мемлекеттік сектор қамтамасыз етуде.
Екіншісі – формалды емес жұмыспен қамтудың жоғары деңгейі. 2023 жылы нақты зейнетақы аударымдарының деректері бойынша есептелген еңбекақы төлеу қорының көлемі 20 трлн теңгені құрады. Өз кезегінде, Ұлттық статистика бюросының бағалауы бойынша еңбекақы төлеу қоры бұдан екі есеге жуық, яғни 38 трлн теңгеден асады. Еңбекақы қоры бойынша деректердің ең үлкен алшақтығы сауда, ауыл шаруашылығы және жылжымайтын мүлік секторларында байқалады.
Үшіншісі – экономиканың орта кәсіптік білімі бар кадрларға деген қажеттіліктің өсіп келе жатқандығы. Бұл ретте бизнес тарапынан сұраныс пен жұмыс күшін ұсыну арасында сәйкессіздік байқалады. Кәсіптік-техникалық білімі бар мамандарға сұраныс жоғары білімі бар түлектерге деген қажеттіліктен 70% артық. Сонымен бірге біліктіліктің орта және жоғары деңгейдегі жұмыс күшін ұсыну көлемі бірдей болып қалады.
Төртінші – қазіргі және болашақ жұмыс күшінің сапасы қанағаттанарлықсыз.
Светлана Жақыпова тиімді, әділ және серпінді еңбек нарығын құру және қазақстандықтардың өмір сүру деңгейін арттыру үшін Еңбек министрлігі жұмысының 5 негізгі бағыты айқындалғанын айтты: мемлекеттік инвестициялардың тиімділігін арттыру, сапалы жұмысшылар санын ұлғайту, кадрлық әлеуетті күшейту, жұмыспен қамтуды заңдық тұрғыдан ресімдеу, жұмыспен қамтудың экожүйесін дамыту.
«Еңбек министрлігі өткен жылы еңбек саласындағы кемшіліктерді цифрландыру бойынша үлкен жұмыс атқарғанын атап өткім келеді. Қазір бізде нақты уақыт режимінде еңбек нарығының негізгі көрсеткіштерін көруге мүмкіндік бар. Жасанды интеллект технологияларын белсенді енгізу бізге ықтимал проблемаларды болжауға және уақтылы шаралар қабылдауға, бұзушылықтарды анықтауға және жақсы болжамдар жасауға мүмкіндік береді. Барлық мақсаттарға қол жеткізу үшін бізге еңбек нарығының нормативтік-құқықтық базасын жетілдіру, оның ішінде мониторинг пен болжаудың жаңа құралдарын ескере отырып, депутаттардың жан – жақты қолдау көрсетуі қажет», – деді министр.
ЕХӘҚМ басшысы депутаттарға ведомствоның халықты жұмыспен қамту саласындағы цифрлық жобалары туралы егжей-тегжейлі айтып берді.
Осылайша, жобалардың Инновациялық навигаторы кадрларға қажеттілікті талдау мен болжауды және барлық іске асырылатын жобалардың тиімділігіне уақтылы мониторингті қамтамасыз етеді. Бүгінде жүйеде 150 мың жұмыс орнын құру жоспарланған 755 инвестициялық жоба бойынша мониторинг жүргізілуде.
Сондай-ақ, Еңбек министрлігі өңірлер мен салалар бөлінісінде сапалы жұмыс орындарын мониторингілеудің ақпараттық жүйесін қолдануда. 2023 жылы Қазақстанда шамамен 2,27 млн сапалы жұмыс орны, оның ішінде 198 мың жаңа жұмыс орны болды. Алдағы 3 жылда олардың санын 824 мыңға арттыру жоспарлануда.
Кәсіби мансапты таңдау және мансаптық траекторияны басқару үшін «Мансап компасы» жобасы жүзеге асырылуда, ал Enbek.kz платформасы дағдыларды, соның ішінде жұмысшы мамандықтарын дамытуға белсенді ықпал етеді.
«Біз Ұлттық онлайн оқыту платформасын сәтті дамытып жатырмыз. Қазіргі уақытта онда 606 онлайн курс болса, оның 271-і тегін. Бүгінгі таңда 400 мың адам оқудан өтті.
Біздің жоспарларымызда микробіліктілікті тану курстары, сондай-ақ жұмыс мамандықтары мен өндірістік практикаға арналған VR және AR технологияларын қолдана отырып практикалық курстарды енгізу бар. Бұл пилоттық жоба Қонаев, Өскемен, Түркістан, Астана және Шымкент қалаларының мансап орталықтарында іске асырылады», – деді Светлана Жақыпова.
Еңбек ресурстарының сапасын арттыру және экономикамызды қазіргі заманғы сын-тегеуріндерге бейімдеу үшін Ұлттық біліктілік жүйесі белсенді дамып келеді.
«823 кәсіптік стандарт қалыптастырылды, оның негізінде 3,8 мың оқу бағдарламасы жаңартылды. Сертификаттау орталықтарын құру бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бұдан әрі шаралар дағдылар мен кәсіптердің Еуропалық жіктеуіші негізінде Дағдылардың цифрлық банкін қалыптастыруды, сондай-ақ Орталық Азия елдеріндегі жұмысшы кәсіптерді өзара тануды қамтиды», – деп хабарлады министр.
Барлық еңбек қатынастарын декларациялау бойынша жұмыс шеңберінде оңайлатылған тіркеу рәсімін енгізе отырып, платформалық жұмыспен қамтуды реттеу заңнамалық түрде енгізілді. Пилоттық жоба аясында оған 19 мыңнан астам такси жүргізушісі қосылып, 20 млн-нан астам фискалдық чек жазылды. Бұл платформалық жұмыскерлерді әлеуметтік және зейнетақымен қамсыздандыру жүйесіне интеграциялау мен заңдастырудағы маңызды қадам.
Сондай-ақ, кәсіподақтардың автоматтандырылған жұмыс орнын енгізе отырып, еңбек және ұжымдық шарттар жасасудың цифрлық форматына көшу жоспарлануда. Пилоттық режимде электронды форматта 8,7 мыңнан астам еңбек шарттары жасалды.
Бұдан басқа Еңбек министрлігі электрондық штаттық кесте жобасын іске асыруда – бұл ақпараттық жүйелердегі барлық жұмыс орындарын кодтауды енгізумен еңбек қатынастары декларациясының функционалы. Осы құрал еңбек ресурстарын, жұмыс орындарын құру және еңбек жағдайларын қалыптастыру процесін, жеке қорғаныс құралдарымен және әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыз етуді дәл есепке алуға мүмкіндік береді.
ЕХӘҚМ басшысы ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтуды заңдық тұрғыдан ресімдеу ауылдық аумақтардың тұрақты дамуын қамтамасыз етудің негізгі міндеттерінің бірі болып табылатынын атап өтті.
Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша еліміздің ауыл шаруашылығындағы 2023 жылы жұмыспен қамтылған 1,1 млн жұмыскердің жартысынан көбі өзін-өзі жұмыспен қамтыған адамдар. Олардың жалақысы республикалық деңгейдегі орташа еңбекақыдан екі есе дерлік төмен. Бұл формалды емес жұмыспен қамтудың жоғары деңгейін және ауыл жұмыскерлерінің әлеуметтік қорғалуының төмен деңгейін көрсетеді.
«Ғылыми және сараптамалық қауымдастықтармен және Ауыл шаруашылығы министрлігімен бірлесе отырып, біз соңғы 24 жылдағы ауа-райы туралы көптеген мәліметтерді талдадық. Бұл деректер бізге әртүрлі аймақтардағы климат пен топырақтың барлық ерекшеліктерін ескеретін арнайы математикалық модельдер жасауға мүмкіндік берді. Олардың көмегімен біз әрбір жерге нақты ұсыныстар жасадық. Негізгі ерекшелігі – механикаландырылған жұмыстардың барлық кешенін нормалау, бұл ауылдағы нақты жұмыспен қамтуды бақылауға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығы жануарларының мал басына қызмет көрсету нормалары қалыптастырылды және қызметкерлердің нормативтік санының есебі жүргізілді. Ауылда вахталық, маусымдық, мобильді кәсіпкерлік сияқты жұмыспен қамтудың жаңа формаларын енгізу мәселесі қарастырылуда.
Осы жүйені енгізу нәтижелері ауыл шаруашылығында ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға, оның елдің ЖІӨ құрылымындағы үлесін арттыруға, ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтуды ресімдеуге және ұлғайтуға және ауылдық жерлерден қалаларға көші-қон ағындарын төмендетуге ықпал ететін болады», – атап өтті Светлана Жақыпова.
Сондай-ақ, Еңбек министрлігі мемлекет мүддесіне сай келетін және азаматтарымыздың өмір сүру сапасын арттыруға ықпал ететін теңдестірілген көші-қон саясатын құру бойынша жұмыстары жалғастыруда.
«Біздің ең жақын уақыттағы стратегиялық мақсатымыз – 2030 жылға қарай әбден теңдестірілген еңбек нарығын құру. Ал егер цифрлар тілімен айтар болсақ: экономикамызда 3,8 млн сапалы жұмыс орындарының болуы; 1,7 миллион адамның табысы медианды жалақыдан жоғары болуы; формалды емес жұмыспен қамтудың 15%-ға дейін төмендеуі; әлеуметтік онлайн-қызметтер көрсету индексі бойынша біздің еліміз әлемдегі үздік ондыққа енуі», – деп түйіндеді сөзін Светлана Жақыпова.