Мемлекет басшысының Қазақстан экономикасын либеризациялау туралы тапсырмасы қалай орындалып жатқанын сарапшылар талқылап көрді.

Жекешелендіру мәселелері

Жекешелендіру қарқыны айтарлықтай баяулады, бұл үлкен алаңдаушылық туғызады. Жеке сектордан мемлекетке активтерді қайтару («заңсыз активтерді қайтару үшін») және «Самұрық-Қазына» қоры мен оның еншілес ұйымдарының энергетикалық жобаларға белсенді қатысуы мемлекеттің экономикадағы рөлін күшейтеді, бұл либерализация идеясына қайшы. Екібастұз ЖЭО сияқты нысандардың қайтарылуы жеке секторды әлсіретіп, алға қойылған мақсаттар мен нақты экономикалық саясат арасында келіспеушілік тудыратын мемлекеттік бақылауды кеңейту тенденциясын көрсетеді. Мемлекеттің экономикадағы үлесі жоғары болып қалып отыр, мемлекеттік құрылымдардың басқаруына берілген активтер ұлғаюда. Бұл жағдай либеризация бағытына қайшы келеді. Сонымен қатар, үкімет қаулының орындалу барысы туралы есептерді ұсынбайды, мүмкін саботаж болып жатыр ма?

Мемлекет активтерін тиімсіз басқару

«Самұрық-Қазына» қоры активтерінің құнын арттырудың орнына инвестициялық компания үшін әдеттен тыс (әлеуметтік, бюджеттік және т.б.) тапсырмаларды орындағаны үшін қатаң сынға алынды. Мүдделер қақтығысы Премьер-Министрдің қордың директорлар кеңесін басқаратындығымен ушыға түседі, бұл ЭЫДҰ корпоративтік басқару стандарттарына қайшы келеді. Қордың қаражаты Үкіметке дивиденд ретінде төленбей, әлеуметтік жобаларға (жайлы мектептер, спорт орталықтарын салу және т.б.) белсенді түрде жұмсалуда және бюджетті бекіту аясында Үкіметтің ең болмағанда қандай да бір жауапкершілігі болатын, қазір ешқандай есеп берілмейді.

Жекешелендіруге еліктеу

«ҚазМұнайГаз» және «KEGOC» сияқты компаниялардың миноритарлық үлестерін сату корпоративтік басқару мәселелерін шешпейді және толыққанды жекешелендіру емес. Бұл компаниялардың еркін айналымдылығының төмендігі және нарықтық механизмдердің жоқтығы (нағыз тәуелсіз директорлар кеңесі бар) олардың алға қойған мақсаттарына қол жеткізуге кедергі келтіреді. Қатысушылар көптеген шешімдердің дұрыс корпоративтік басқару аясындағыдай активтер құнын арттыру үшін емес, Үкімет мүддесі үшін қабылданатынын атап өтті.

Тариф саясаты

Сарапшылар мен «Самұрық-Қазына» қорының пікірі сәйкес келген жалғыз тақырып – инвесторлар үшін активтердің тартымдылығын арттыру үшін тарифтерді көтеру қажеттілігі болды. Дегенмен, тарифтерді көтеруден түсетін қосымша түсімдер қалай пайдаланылады? Ашық басқарусыз және инфрақұрылымды жаңғыртуға ұзақ мерзімді инвестициясыз оның жағдайының нашарлау қаупі бар. Соңғы екі жылда тарифтердің 24% өскеніне қарамастан, компанияның орасан зор қарыздары өсіп келе жатқан ҚТЖ-дағы жағдай мысал бола алады. Нарықта жеке компанияларға айналуы мүмкін «Кедентранссервис» және «КТЖ-Экспресс» сияқты ҚТЖ еншілес компанияларын жекешелендіруге ерекше назар аударылды, өйткені бұл компаниялардың қызметі «сары беттер» ережелерін бұзады.

Әлеуметтік қолдау және реттеуді жою

Дөңгелек үстелге қатысушылар тариф саясатын реформалау кезінде атаулы әлеуметтік қолдаудың маңыздылығын атап өтті. Нарықтық механизмдерді бұзатын әмбебап субсидиялардың орнына (ел ішіндегі бағаның төмендеуіне байланысты бензиннің тұрақты ағыны) көмек халықтың осал топтарына бағытталуы керек. Сондай-ақ экономиканы ырықтандыруды ынталандыру үшін реттеуші стандарттарды оңайлату қажеттігі баса айтылды.

Экономиканы ырықтандыру жарлығының мақсаттарына жету үшін Қазақстанға шешуші реформалар, мемлекеттің экономикадағы үлесін азайту, корпоративтік басқаруды жетілдіру және тарифтік кірістерді ашық бөлу қажет. Бұл шараларсыз экономикалық мақсаттарды жүзеге асыру ауқымды жоспарларға қарамастан, қауіп төніп қалуы мүмкін. Процеске қатысушылардың барлығының ашық есептері мен жауапкершілігі бар нақты іс-қимыл жоспары қажет және, әрине, «ел басшылығының атышулы саяси еркі» қажет.