Дүниежүзілік астық, майлы дақылдар және бұршақ дақылдары саудасының 60%-на дейін төрт компанияның үлесіне тиеді. Бұл ADM (Archer Daniels Midland), Bunge, Cargill және Louis Dreyfus. Еуропалық Одақ бұл мәселе бойынша дабыл қағып, бағаны манипуляциялау қаупіне назар аударып отыр, деп хабарлайды agrarheute.com.
ЕО Парламентінің Ауыл шаруашылығы комитеті 2 желтоқсанда тергеу нәтижелерін талқылайды деп күтілуде.
Нарықта кім үстемдік етеді?
Еуропарламент үшін дайындалған ғылыми зерттеу ірі тауар трейдерлер өздерінің үстем жағдайын және нарықтағы терең білімін асыра пайдаланып, фермерлер мен тұтынушыларға зиян келтіріп, шамадан тыс алыпсатарлықпен айналысуы мүмкін екенін ескертеді. Зерттеу саясаткерлерді нарықтың ашықтығын қамтамасыз етуге және үстеме пайда салығын қарастыруға шақырады.
Зерттеуді Ауыл шаруашылығы комитетінің тапсырысы бойынша Ernst & Young (EY) консалтингтік компаниясы мен Бонн университетінің сарапшылары дайындады. Сарапшылар төрт сауда алпауытының 2022 жылы тасымалдайтын ауылшаруашылық өнімдерінің көлемін шамамен 540 млн тонна деп бағалайды — жалпы әлемдік сауда көлемі 920 млн тонна.
Бұл жалпыға қолжетімді ақпаратқа негізделген бағалау. Төрт алпауыттың ешқайсысы сатылған шикізат көлемі мен оның шығу тегі туралы нақты мәліметтерді жарияламайды. Зерттеуге сәйкес, жағдай мынадай көрінеді:
1) Cargill 217 млн тоннамен көш бастады
2) Bunge 142 млн тоннамен екінші орында
3) 100 млн тоннамен үшінші орында ADM
4) Алғашқы төрттікті 83 млн тоннамен Louis Dreyfus жапты.
Төртеуінің бәсекелесі бар ма?
Оның үстіне, осыдан он шақты жыл бұрын әлемдік нарықтағы осы төртеуінің үлесі 70-90 пайызға бағаланған. Дегенмен, зерттеуге сәйкес, жаңа бәсекелестер ADM, Bunge, Cargill және Dreyfus үстемдігін біршама артқа тастады.
Атап айтқанда, қытайлық ауылшаруашылық алыбы Cofco International (CIL) әлемдік ауыл шаруашылығы шикізаты нарығындағы үлесін арттыруда. Сарапшылардың бағалауы бойынша, бұл мемлекеттік концерн 2022 жылы шамамен 127 млн тонна дәнді, майлы және бұршақ дақылдарын сатты.
Сондай-ақ көшбасшылар қатарында Glencore Group-тың еншілес кәсіпорны Нидерландыда орналасқан Viterra бар, сату көлемі 100 млн тоннаға жуық.
Дегенмен, төрт доминант инвестициялық мәмілелердің көмегімен жаңа бәсекелестермен сәтті күреседі, бұл олардың бизнесін тігінен де, көлденеңінен де кеңейтуге мүмкіндік береді. Бұл түрдегі ең үлкен мәміле — 2025 жылдың басында жабылуы жоспарланған Viterra-ны Bunge сатып алуы.
Олар сондай-ақ биоотын, өсімдік майлары, мал азығы және азық-түлік ингредиенттері сияқты өңделген өнімдерді өңдеуге және өткізуге қомақты қаражат салу арқылы құн тізбегінің жоғары және төменгі ағынындағы позицияларын нығайтады.
Нарықтың шоғырлануы фермерлерге қалай қауіп төндіреді?
Зерттеу авторларының көзқарасы бойынша, нарықтың шоғырлануы және соның салдарынан сауда алпауыттарының мәмілелік күші, әсіресе шағын фермерлер үшін қауіп төндіреді. Бұл бәсекелестіктің төмендеуі, нашар жұмыс жағдайлары және тұрақсыз тәжірибе салдарынан қоршаған ортаның нашарлауының жоғарылауы сияқты жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін.
Бұған жол бермеу үшін сарапшылар тауар нарықтарының ашықтығын арттыруды ұсынады, бұл сауда компанияларынан ЕО-ға өздерінің сауда қызметі туралы көбірек ақпарат беруін талап етеді. Сонымен қатар, шаруаларды шикізат саудасы кезінде қаржылық тәуекелдерін жария етуді міндеттеу ұсынылып отыр.
Сонымен қатар, зерттеу авторлары фьючерстер мен опциондар сияқты ауылшаруашылық туынды құралдарымен сауда жасаудың қаржылық тәуекелдерін шектеу үшін халықаралық келісімдер болуы керек деп санайды. Мақсат — трейдерлерден олардың саудасының қаншалықты таза хеджирлеу және қаншалықты алыпсатарлық екенін ашуды талап ету.
Соңында авторлар ауыл шаруашылығы және азық-түлік салаларында үстеме пайдаға салықты енгізу мүмкіндігін қарастыруды ұсынады.