Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, өндірістегі жазатайым оқиғалар жүрек-қан тамырлары және онкологиялық аурулармен қатар адам өлімінің ең көп таралған үш себебінің бірі. Өндірістік жарақаттар – өндірістегі жұмыс кезіндегі жарақаттар.

Қазір бүкіл әлемде, соның ішінде Қазақстанда да өндірістік жарақаттану мәселелеріне және еңбек қызметімен байланысты жазатайым оқиғалардың санын азайту мәселесіне ерекше назар аударылуда. Компаниялар болған оқиға үшін жауап береді. ҚР-да еңбекті қорғауға Конституцияның, көптеген құқықтық актілердің, мемлекеттік бағдарламалардың, ХЕҰ-ның ратификацияланған конвенцияларының және тиісті талаптарды қамтитын басқа да халықаралық шарттар шеңберінде кепілдік беріледі.

Қазіргі уақытты, айталық, КСРО заманымен салыстыратын болсақ, онда ол кезде еңбекті қорғау және өнеркәсіптік қауіпсіздік мәселелері соншалықты маңызды емес болғанын мойындауымыз керек. Кеңес өнеркәсібінде жұмыста жарақат пен кісі өлімін айналып өту мүмкін емес деп саналды, көбінесе жазатайым оқиғалар үшін ешкім жазаланбады. Көптеген деректер жасырылды, ескерілмеді. КСРО-да өндірістік жарақаттану статистикасы сенімсіз болды. Жеңіл жарақаттар мүлде тіркелмеген. Негізінде, олар жұмысқа байланысты жарақаттардың айтарлықтай бөлігін тұрмыстық жарақаттарға немесе жұмысқа бара жатқанда және одан қайтып бара жатқанда алған жарақаттарға жатқызуға тырысты.

1980 жылы өндіріске байланысты аурудан және жарақаттанудан жұмысты жоғалту 172,8 млн адам-күннен асты, бұл жыл бойы 729,1 мың адамның жұмыста болмуына тең. 1980 жылы тек жарақаттан болған жұмысты жоғалту 15 млн адам-күнді құрады, бұл бір жыл ішінде 64 мың адамның жұмыста болмағуымен пара-пар. Ал сол кезеңдердегі статистиканың дұрыс еместігін ескерсек, нақты мән айтарлықтай жоғары болды.

А тәуелсіз Қазақстанда, айталық, 90-жылдардың аяғында да жағдай жақсы болған жоқ. Мәселен, ХЕҰ-ның «Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғау» ұлттық шолуы бойынша, 1997 жылы өндірісте зардап шеккендердің жалпы саны 7,7 мың адамды, 1998 жылы 5,3 мың адамды құрады. Бұл ретте 1000 жұмысшыға шаққанда жазатайым оқиғалардың жиілігі 1997 жылы 2,2 болса, 1998 жылы 1,6 болды. Сонымен қатар, 2021 жылдың өзінде ҚР СЖРА дерегінше, бұл коэффициент бірнеше есе аз – 0,4 болды.

ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау комитетінің мәліметінше, 2022 жылы өндірістегі жазатайым оқиғалардың салдарынан 1465 жұмысшы зардап шекті, оның 202-сі қайтыс болды.

2022 жылдың соңында өндірістік жарақаттар 2021 жылғы деңгейде қалды. 2022 жылы 1000 қызметкерге шаққанда жазатайым оқиғалар жиілігі 0,22 құрады.

Елдің өндірістік аймақтарында жарақат алудың жоғары деңгейі сақталуда.

Мәселен, Қарағанды ​​облысында 180, Шығыс Қазақстанда 169, Қостанайда 142, Павлодарда 112, Ақтөбеде 103, Алматыда 114 адам зардап шекті.

Экономика салалары бойынша зардап шеккендердің ең көп саны тау-кен металлургия кешені кәсіпорындарында (16,2%) және құрылыс индустриясында (15%) байқалады.

Апаттардың негізгі себептері:

• жәбірленушінің өзінің өрескел абайсыздығы (33,9%);
• жұмыстардың қанағаттанарлықсыз ұйымдастырылуы (29%);
• жол қозғалысы ережелерін бұзу (9,4%);
• қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелерін бұзу (7,8%).

Жалпы, соңғы жылдары өндірісте жарақат алу азайған. Мәселен, 2019-2022 жылдары жұмыс орнында зардап шеккендердің орташа саны 1463,8 адамды, ал 2015-2018 жылдары 1663 адамды құрады.

Соңғы бес жылда еңбекті қорғау саласында мемлекеттік органдар мен жұмыс берушілер қабылдаған кешенді шаралар өндірістік жарақаттану деңгейін 6,5% төмендетуге мүмкіндік берді. Құқық бұзушылықтың алдын алу және алдын алу мақсатында еліміздің 2800 кәсіпорны қауіпсіздік және еңбекті қорғау нормаларын енгізді.

Әсіресе тау-кен өнеркәсібіндегі кәсіпорындардың өнеркәсіптік қауіпсіздікті (ӨҚ) жақсарту бойынша қандай шаралар қабылдап жатқаны маңызды. Саланың жекелеген кәсіпорындары тарапынан еңбекті қорғау және өнеркәсіптік қауіпсіздік аясындағы нақты іс-шараларға мысалдар келтірейік.