2022 жылдың үшінші тоқсанындағы орташа қазақстандық отбасының азық-түлікке жұмсаған шығыны 411 мың теңгеден асты. Ай сайын есептегенде бір шаруашылық азық-түлікке, ішімдік пен темекіге орта есеппен 137 мың теңге жұмсайды екен, деп хабарлайды finprom.kz.
Бұл, мәселен, желтоқсан айының басында ел премьер-министрінің орынбасары қызметіне тағайындалған Алтай Көлгіновтің отбасы азық-түлікке жұмсайтын шығынынан 2,5 есеге дерлік аз. Үкімет отырысында елорданың экс-әкімі zakon.kz журналистеріне берген сұхбатында отбасының азық-түлікке ай сайын шамамен 300-350 мың теңге жұмсайтынын айтты.
Қазақстандық отбасылардың азық-түлікке және оларды тұтынуға жұмсаған шығындарының динамикасы туралы статистикалық мәліметтер тұтынушылық экономика стратегиясына тән көріністі көрсетеді. Қазақстанда үшінші тоқсанда азық-түлік құны 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда, бір қарағанда, аздап өсті – 10,3%. Бұл көрсеткіштерге азық-түлік инфляциясы ғана әсер еткен жоқ, айтпақшы, жыл басынан бері 24,1%-ға жетті. Нақты жалақының төмен өсімі аясында азық-түлік бағасының өсуі (2021 жылдың үшінші тоқсанымен салыстырғанда +5,8%) адамдарды азық-түлікті үнемдеуге және азық-түлікті аз тұтынуға әкелді.
Мұны соңғы жылдағы Қазақстандағы азық-түлікті тұтыну көлеміне жүргізілген статистикалық зерттеулердің нәтижелері дәлелдеп отыр. ҚР ҰЭМ СЖРА мәліметінше, биылғы шілде-қыркүйек айларында қазақстандықтар 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда сүт өнімдерін 9%, ет пен шұжықтарды 8,1%, жеміс-жидекті 8,8%, балық және теңіз өнімдерін 5,5% аз тұтына бастады.
Сонымен бірге шығындардың өсуін барлық кеңейтілген өнім топтары бойынша байқауға болады. Пайызбен есептегенде қазақстандық отбасылардың шығындары ең көбі сүт өнімдеріне (19% өсті), қант пен тәттілерге (17,8%), жұмыртқаға (14,3%) өсті.
Өңірлер ішінде халық шаруашылығының азық-түлікке жұмсаған шығыны бойынша алғашқы екі орынды халқы ең тығыз орналасқан аумақтар – Түркістан және Алматы облыстары иеленді: тиісінше 516 мың және 512,7 мың теңге. Үшінші орында 495,2 мың теңге көрсеткішпен Маңғыстау облысы тұр.
Тоқсан сайын үй шаруашылығының азық-түлікке, ішімдікке және сыртта тамақтануға ең аз шығын Қостанай (274,5 мың теңге) және Абай (310 мың теңге) облыстарында.
Отбасы шығындарының деңгейіне әсер ететін басқа факторларды есепке алмағанда шығындардың көлемі объективті болмайды. Өңірлерге түсетін демографиялық және экономикалық жүктеменің біркелкі болмауына байланысты әр өңірдегі қазақстандықтардың шығындарын салыстыру кезінде олардың табыс деңгейі мен отбасындағы бала санының алуандығын ескеру маңызды.
Бұл жағдайда салыстыруға ең дұрыс көрсеткіш отбасының жалпы тұтыну шығындарының ішіндегі азық-түлік шығындарының үлесі. Алматы және Түркістан облыстарында бұл көрсеткіштер республика бойынша ең жоғары көрсеткіштердің қатарында. Бұл өңірлердегі тұрғындар отбасы бюджетінің үштен екісін тамаққа, сыртта тамақтануға, алкоголь мен темекіге жұмсайды: тиісінше 63% және 62%. Тұрғындар табысының көп бөлігін азық-түлікке жұмсайтын бес аймаққа Батыс Қазақстан (62%), Жамбыл (61%) және Атырау (60%) облыстары кіреді.
Үй шаруашылығы табысының жоғары деңгейі қалыпты демографиялық ауыртпалықпен үйлесетін облыстар мен қалалардың тұрғындары азық-түлікке ең аз жұмсайды. Олардың қатарында Қарағанды облысы (48%), сондай-ақ Астана, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары (әр өңірде 49%).
ҚР бойынша орташа көрсеткіш – 55% – оңтүстік өңірлер тұрғындарының шығындарымен салыстырғанда төмен болып көрінеді. Бірақ қазақстандықтардың азық-түлікке жұмсаған үлесін басқа елдер тұрғындарының азық-түлік құнымен салыстыра отырып, Қазақстан бұл әлеуметтік критерий бойынша аутсайдер екені байқалады.
РИА-ның «Рейтинг» зерттеуінің, Еуразия құрлығының 39 мемлекетінің азық-түлікке жұмсалған шығындар үлесі бойынша елдер рейтингінің нәтижесінде Қазақстан 53% көрсеткішпен (2021 жылы) соңғы орында тұрғаны байқалды. Люксембург көш бастап тұр, мұнда тұрғындардың осы мақсаттарға жұмсаған шығындары небәрі 8,4%-ды құрады. Алғашқы 10-дыққа тек Еуропа елдері кіреді, олардағы азық-түлік шығындарының үлесі 13%-дан аспады.