«Либералдық капитализм» форматындағы халықаралық қатынастар жүйесі әлеуметтік армагеддон алдында тұр. Көптеген елде халық кедейленіп барады. World Inequality Lab халықаралық зерттеу компаниясының мәліметінше, қазірдің өзінде ең бай адамдардың 10%-ы (804 млн адам) әлемдік табыстың 52%-на және әлемдік активтердің 76%-на ие, деп хабарлайды energyprom.kz. 

Өз кезегінде әлем халқының ең кедей 50%-ы (4 млрд адам) әлемдік табыстың 8,5%-на және активтердің 2%-на ғана ие. 

  • Дүние жүзі халқының 50%-ы сатып алу қабілетінің паритеті (СҚП) бойынша есептелген барлық табыстың 8%-ын алады.
  • Әлемдегі ең кедей 50% халық активтерінің 2%-на ие (сатып алу қабілеті паритеті).
  • Ең жоғары табысы бар 10% халық барлық үй шаруашылықтарының активтерінің 76%-ын иеленеді және 2021 жылы барлық табыстың 52%-ын алды.

Айта кету керек, байлығы ең көп адамдардың табысы ең көп болмауы мүмкін.

Түсініктеме: табыс зейнетақы қорына және жұмыссыздықтан сақтандыру қорына аударымдардан кейін, бірақ салықтар мен аударымдарға дейін өлшенеді.

Соңғы жылдары байқалған жаһандық дағдарыстардың түпкі себептерінің бірі билеуші ​​элита мемлекеттік аппаратты өз мүдделеріне пайдаланады, бұл ресурстарды өте тиімсіз бөлуге әкеп соғады.

Қазақстан «ескі жаһандану» үрдісінде қалып отыр. «Либералдық капитализмге» кірген 30 жыл ішінде ел ішіндегі табысты бөлу жүйесі кері кетті. «Қантараға» дейін он жыл бойы әлеуметтік-экономикалық саясат отандық «элита» үшін жұмыс істеді. Мәселен, БҰҰ Еуропалық экономикалық комиссия (UNECE) мәліметінше, егер 2007 жылы Қазақстанда жұмысшылардың еңбекақысы ІЖӨ-нің 51,2%-ын құраса, 2015 жылы ол 43,8%-ды, ал 2019 жылы 40%-ды ғана құраған.

2022 жылдың шілде айының соңында БҰҰ әлемді жаһанданудың жаңа моделіне көшу туралы жедел манифестінің бір түрін жариялады. БҰҰ Бас хатшысының «Жаһандану уәделерін орындау: өзара байланысты әлемде тұрақты дамуға көмектесу» баяндамасында қазіргі әлемдік «либералдық капитализм» тәртібіне балама нұсқа көрсетілді.

Жалпы, жаңа жаһандану нарықтық экономика мен жоспарлы экономиканың халықтың әл-ауқатының өсуін мақсат еткен синтезін білдіреді. Жаңа әлемдік тәртіпті жүзеге асыру механизмі Тұрақты даму мақсаттарының (ТДМ) міндеттерін шешу болып саналады.

Баяндаманың негізгі тезистері (жаңа жаһандану векторлары)

  • Жаңа жаһанданудың басты нәтижесі – адамдардың әл-ауқатының артуы.
  • Жаңа жаһандану жағдайында әркім өзгеруге мәжбүр болады. Елдердің, корпорациялардың және жеке азаматтардың өхгеруі керек (жаңа дүниетанымның қалыптасуы).
  • Ұлттық және халықаралық стратегиялар жаңа жаһанданудың негізгі қозғаушы күшіне айналады.
  • Жаһандануға қатысушы институттардың барлық стратегиялары мен іс-шаралары әлеуметтік әл-ауқатқа, экономикалық тұрақтылыққа, жалпы гүлденуге және экологиялық тұрақтылыққа (ТДМ және ESG форматы) қол жеткізудің жалпы мақсаттарын қамтуы тиіс.
  • Жаһандану процестері барлық елдердің ұлттық ерекшеліктерді ескере отырып, өз даму моделін таңдауға және тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуге қаржылық және басқа да салаларда жеткілікті мүмкіндіктерге ие болатындай етіп қалыптасуы керек.
  • Жаңа жаһандану жаһандық қоғамдық игіліктер бойынша ынтымақтастықты және ТДМ-ға қол жеткізуге күш салуды талап етеді.
  • Желілік, инклюзивті және тиімді көпжақты жаңа басқаруды қамтамасыз ету керек. Оның негізгі элементі БҰҰ болады және міндеттемелері тұрақты даму саласындағы мақсаттарға жету қажеттілігіне баса назар аударылып нақты құрылатын болады.