Жұмыс беруші зейнет жасқа толған қызметкерді жұмыстан шығаруға құқысы бар (бірақ бұл міндет емес). Заңнаманың талаптарын сақтап, қызметкердің зейнетке шығуын қалай рәсімдеу керектігін Ösim журналы тарқатады.

Зейнетке шығу жасы

Қазақстанда ер адамдар 63 жаста зейнетке шығады, ал әйелдер — жылдар бойынша сараланған, 2024 жылы — бұл 61 жас.

Бес немесе одан да көп баланы дүниеге әкелген немесе асырап алған және оларды 8 жасқа дейін тәрбиелеген әйелдерге зейнет жасы бөлек — олар 53 жасында зейнетке шыға алады.

Жұмыстан шығару негіздері

Еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзу

Қызметкермен еңбек шартын бұзу үшін негіз қажет. Жұмыс берушіге мұндай негіз қызметкердің зейнет жасқа жетуі болады.

Егер компания зейнеткермен ары қарай жұмыс жалғастыруды қаламаса, онда ол еңбек шартын бұзу туралы бұйрық шығарады. Бірақ бұл жағдайда асығудың қажеті жоқ. Бұл процедураның өз тәртібі бар — жұмыстан шығару туралы хабарлама қызметкерге зейнет жасқа толғаннан кейін ғана жіберіледі. Алдын ала бұл хабарламаны заң бойынша жіберуге болмайды. Қызметкер хабарланғаннан кейін кем дегенде бір ай өтуі керек, содан кейін ғана еңбек шартын бұзуға болады.

Осы негіз бойынша еңбек шартын бұзғаны үшін жұмыс беруші өтемақы төлеуі тиіс. Олардың екі түрі бар — зейнетке шыққанда берілетін өтемақы және кез келген еңбек шартын бұзу кезінде төленетін жыл сайынғы пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы.

Зейнетақы өтемақысының мөлшері еңбек және ұжымдық шарттармен анықталады, сондықтан ол әркімде әртүрлі болады. Егер төлем мөлшері белгіленбесе, оны еңбек шартын бұзу туралы бұйрықта көрсетуге болады. Сома шарт тоқтатылғаннан кейін үш күннен кешіктірілмей төленуі тиіс.

Егер жұмыс беруші ұжымдық шарт бойынша міндеттемелерін бұзса немесе орындамаса, оған 400 АЕК (2024 жылы 1 476 800 теңге) көлемінде айыппұл салынады.

Еңбек шартын қызметкер бастамасы негізінде бұзу

Зейнетке шығатын қызметкер өтемақыны алу үшін өз еркімен шығуы туралы өтінішті жазбайды, себебі бұл жағдайда оған өтемақы төленбейді. Бірақ ол шынымен өз еркімен өтемақысыз шығуды қаласа, онда жазуы мүмкін.

Құжаттарды ресімдеу тәртібі

Еңбек шартын бұзу туралы хабарлама жазбаша түрде қағаз немесе электрондық қолтаңбамен қол қойылған электрондық құжат нысанында жіберіледі. Онда мына мәліметтер болуы керек:

• компания атауы;
• қызметкердің лауазымы мен аты-жөні;
• жұмыстан шығу негізі — Еңбек кодексінің бабы (пп. 24, 1-тармақ, 52-бап);
• еңбек шартының нөмірі мен күні;
• жұмыстан шығу күні;
• басшының қолы;
• хабарлама жіберу күні.

Бір ай бұрын жіберілген хабарламадан кейін еңбек шартын бұзу туралы бұйрық дайындалады. Онда жұмыстан босатудың негізі және еңбек шартын бұзу күні көрсетілуі керек. Бұйрықтың түпнұсқасы қызметкерлер бойынша бұйрықтар папкасында, ал көшірмесі қызметкердің жеке ісінде сақталады, тағы бір көшірме қызметкерге жеке немесе тапсырыс хатпен үш күн ішінде беріледі.

Әрі қарай, қызметкерге жалақы мен өтемақыны, оның ішінде жұмыстан шығу жәрдемақысы мен пайдаланылмаған демалысты есептеп, төлеу керек.

Егер қызметкердің еңбек кітапшасы болса, онда еңбек шартын тоқтату туралы жазба енгізіледі. Жұмыстан босатылған күні кітап қызметкерге беріледі.

Компанияның мұрағатында қызметкерді жұмыстан шығаруға байланысты барлық құжаттарды сақтау қажет: бұйрық, еңбек кітапшасының көшірмесі және есеп айырысу мәлімдемелері.

Егер қызметкер зейнет жасқа дейінгі жұмысшы болса

Компания зейнетке шығуға екі жыл қалған қызметкерді екі себеп бойынша жұмыстан шығара алмайды:

• қызметкерлер санының немесе штаттың азаюына байланысты,
• атқаратын лауазымының сәйкес келмеуіне немесе біліктілігінің жеткіліксіздігінен орындалатын жұмысқа сәйкес келмеуіне байланысты.

Ол үшін жұмыс берушіде аттестаттаудың расталған нәтижелері және жұмыс беруші мен қызметкерлердің өкілдерінің тең санынан құрылған комиссияның оң шешімі болуы тиіс. Басқа жағдайларда, зейнет жасқа дейінгі қызметкерді жұмыстан шығаруға шектеулер мен тыйымдар жоқ.

Егер қызметкер жұмысын жалғастырса

Зейнет жасы жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шартын бұзуға негіздердің бірі болуы мүмкін, бірақ егер жұмыс беруші зейнеткермен жұмыс істеуді жалғастырғысы келсе, онда жыл сайын тараптардың өзара келісімі бойынша еңбек шартын ұзарта алады.

Компанияға жаңа еңбек шартын немесе қосымша келісімшарт жасасудың қажеті жоқ — қолданыстағы келісімшарт жарап тұр. Егер соңғы жұмыс күні тараптардың ешқайсысы еңбек қатынастарының тоқтатылғаны туралы жазбаша хабарламаса, шарт бұрын жасалған мерзімге ұзартылған болып есептеледі.

Қызметкерге төленетін салық

Кәсіпкерлер осы айда зейнетке шығатын қызметкерге қандай салық төлеу керектігін сұрауы мүмкін. Заң бойынша МЗЖ және ӘА зейнет жасқа толған адамдарға төленбейді. Егер аударымдар қызметкер зейнетке шыққаннан кейін жіберілсе, олар қабылданбай, жұмыс берушіге кері қайтарылады.

Сондықтан қызметкердің зейнет жасқа жеткен айдағы табысынан МЗЖ мен ӘА-ны ұстамау керек. Қалған салықтар әдеттегідей ұсталады.

Еңбек жолын аяқтау — әр адамның өміріндегі маңызды кезең. Компанияда көптеген жылдар бойы жұмыс істеген қызметкерлер қосқан үлестері үшін ерекше назарға және алғыс айтуға лайық. Қызметкердің зейнетке өз еңбегінің жемісін көріп, құнды екенін түсініп зейнетке шыққаны маңызды.

автор: Дана Ермұхан