Үкіметтің мәліметінше, қаңтар-тамызда экономикалық өсім жылдық 3,7%-ды құрады. Осылайша, шілде-тамыз айларында маусымның аяғындағы 3,2%-дан жылдық экономикалық өсудің айтарлықтай жылдам қарқыны байқалды. Өкінішке орай, бұл деректер экономика секторы бойынша егжей-тегжейлі талдау жасау үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің немесе статистика бюросы сайтында әлі жарияланған жоқ.
Қолда бар деректерден өсудің драйвері құрылыс, көлік және байланыс болып қалуда, оның өсімі жылына 7%-дан асады деп қорытынды жасауға болады. Сауда секторы да 5,5% жылдық өсіммен оң динамика көрсетіп отыр, бұл бірінші 6 айдағы төмен өсу қарқынынан кейін көтерме сауда динамикасының біршама қалпына келуімен байланысты болуы мүмкін. Тау-кен өнеркәсібі 2024 жылдың 6 айында 0,3%-дан 2024 жылдың 8 айында 1%-ға дейін өсу қарқынын біршама жылдамдатты. Алайда, қаңтар-тамызда жылдық 0,6%-ды құраған мұнай өндіру көлемінің төмендеуінің жалғасуы аясында тау-кен өндіру секторы бұрынғысынша экономикалық өсуді одан әрі тежеп отыр деп болжаймыз.
Жыл соңында ЖІӨ өсімі бойынша болжамымызды 3,9% деңгейінде сақтап отырмыз – қазіргі динамиканы ескере отырып, бұл орындалатын сияқты. Қазіргі уақытта жоғары өсім үшін сапалы алғышарттардың жоқтығына қарамастан, жыл соңында ол жоғары мәнге жетуі мүмкін. Бұл сценарий өткен жылдағыдай экспансиялы фискалдық саясаттың арқасында жүзеге асуы мүмкін – қыркүйекте үкімет экономикаға трансферттерді 1,5-2 трлн-ға ұлғайту ниетін жариялады.
24 қыркүйекте ел Премьер-Министрінің Мемлекет басшысына берген есебі аясында биыл 8 айдағы экономикалық өсім туралы мәліметтер ұсынылды. Бұл ретте, ЖІӨ өсу динамикасына толық талдау жүргізу үшін экономика секторлары бойынша толық бөлінбеген; Ұлттық экономика министрлігі әлеуметтік-экономикалық даму қорытындылары бойынша бұрын ұсынылған айлық есепті әлі жариялаған жоқ — тамыз және шілде айларының қорытындылары бойынша мәліметтер жоқ.
2024 жылдың 8 айында нақты экономикалық өсу жылдық 3,7%-ға жетті – өсу қарқыны 3,2%-ды құраған 2024 жылдың 6 айымен салыстырғанда айтарлықтай жеделдеу байқалады. Тұрақты өсім құрылыс секторында, көлік саласында, байланыста тұрақты өсу жалғасуда.
Сауда секторы өзінің өсімін 2024 жылдың 6 айында 3,9%-дан 2024 жылдың 8 айында 5,5%-ға дейін өсімін 1,6 пайыздық тармаққа арттырды, мұны түсіндіру қиын, әсіресе саудадағы негізгі капиталға инвестициялардың төмендеуі аясында. Бұл ретте бөлшек және көтерме сауда өсімінің маңызды бөлінісі байқалмайды, соңғысы алғашқы алты айда өте әлсіз өсу көрсеткіштерін көрсетті – 3,3%, оның жалпы саудадағы елеулі үлесі шамамен 70% болды.
Өңдеу өнеркәсібінің өсімі 2024 жылдың 6 айында өткен 5,1%-бен салыстырғанда қаңтар-тамызда 4,9%-ға дейін аздап баяулады. Өңдеу салалары – металлургия, химия өнеркәсібі, машина жасау және т.б. деректер жоқ.
Тау-кен өнеркәсібі секторының көрсеткіштері біршама жақсарды, ол 2024 жылдың 6 айында 0,3% өсті, 2024 жылдың 8 айында тау-кен өндіру секторындағы өсім 1% болды. Осы сектордың ЖІӨ-дегі жоғары үлесін ескере отырып (2024 жылдың 6 айында ол 12,5%-ды құрады), ЖІӨ-нің шамалы үдеуіне мұнай секторындағы біршама қалпына келтіру себеп болуы мүмкін. Дегенмен, секторға негізгі инвестиция 30%-ға дерлік қысқарды, бұл сектордың болашақ өсу әлеуеті төмендейді дегенді білдіреді.
Экономиканың басқа салаларында негізгі капиталға инвестициялардың өте біркелкі емес динамика байқалады, ол ЖІӨ өсіміне сәйкес келмейді. Құрылыстағы негізгі капиталға салынған инвестиция 16,8% қысқарғанымен, сектордың өсімі айтарлықтай жоғары болды. 2024 жылдың 8 айында негізгі капиталға инвестициялардың теріс динамикасы сауда мен ауыл шаруашылығында да байқалды.
ҰЭМ мен статбюро жақын арада егжей-тегжейлі статистиканы береді деп үміттенеміз. Әзірге біз жыл аяғындағы экономикалық өсім бойынша болжамымызды жылдық 3,9% деңгейінде сақтап отырмыз. Оның шамалы өсуі сауда мен тау-кен өнеркәсібі секторындағы, ЖІӨ-ге ең көп үлес қосатын салалардағы тұрақты қалпына келтіруге байланысты болуы мүмкін. Алайда, егер үкімет өзінің кеңейтілген фискалдық саясатын жалғастырса және өткен жылдың жоғары өсу мәндерін негізінен анықтаған мемлекеттік шығындарды арттырса, өсу мәндері сәл жоғары болуы мүмкін. Үкіметтің бұған дейін жоспарланған көлемді (3,6 трлн теңге) толықтай дерлік пайдаланып тастағаннан кейін биылға жоспарланған трансферттер көлемін өте қомақты сомаға – шамамен тағы 1,5-2 трлн теңгеге ұлғайтуға ниетті екені белгілі болды. Экономика осылайша тұрақты емес жеңіл ынталандыруды тағы да алуы мүмкін, бірақ бұл валюта бағамының құнына әсер етуі мүмкін, сондай-ақ экономикаға түсетін қаражаттың көбеюіне байланысты инфляцияны арттыруы мүмкін. Оның үстіне, бұл да шиеленісуін жалғастыратын үлкен фискалдық проблемаларға әкеліп соқтырған проциклдік фискалдық саясаттың жалғасы.
Мадина Қабжалалова – Halyk Finance Талдау орталығы