Қазақстанда салалар бойынша жалақы деңгейінде айтарлықтай айырмашылықтар бар. 2024 жылдың үшінші тоқсанында экономикалық қызметтің барлық түрлері бойынша орташа атаулы жалақы 390 328 теңгені құрады, бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 11,3% жоғары. Дегенмен, әртүрлі салалар аралас нәтижелер көрсетеді.
Ең жоғары орташа жалақы кен өндіру өнеркәсібінде – 854 142 теңгені құрады. Бұл республикалық көрсеткіштен 2,2 есе жоғары. Тау-кен өнеркәсібі экономиканың негізгі драйверлерінің бірі болып қала береді. Онда білікті кадрлар, сондай-ақ жеткілікті қаржылық ресурстары бар ірі компаниялар жұмыс істейді, бұл еңбекақыны жоғары деңгейде қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл саладағы нақты жалақы да өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 5,4% өскенін көрсетеді.
Қаржы және сақтандыру секторы жалақы бойынша екінші орында. Бұл саладағы орташа жалақы 831 462 теңгені құрайды, бұл орташа республикалық деңгейден 2,1 есе жоғары. Мұндағы жалақының өсуі қаржылық қызметтердің белсенді дамуымен, білікті кадрларға сұраныстың артуымен және жаңа технологияларды біріктірумен байланысты. Бұл саладағы нақты жалақы индексі 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 14,7% өскенін көрсетеді. Дегенмен, өткен тоқсанмен салыстырғанда қаржы секторындағы атаулы жалақы 5,4% төмендеген.
Үшінші орында – 673 345 теңге орташа жалақымен ақпарат және байланыс саласы. Бұл сектор өткен жылмен салыстырғанда ең жоғары жалақы өсімін көрсетті – 28,1%. Жаһандық цифрландыру жағдайында IT және телекоммуникациялар саласындағы мамандарға сұраныс артуда, бұл жұмыс берушілерді жалақыны көтеруге ынталандырады. Бұл саладағы нақты жалақы да 18,2% өсті, бұл жұмысшылардың тұрақты жоғары сатып алу қабілетін көрсетеді.
Өнеркәсіп те жақсы көрсеткіштерді көрсетеді. Бұл саладағы орташа жалақы 560 826 теңгені құрайды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 13,8% артық. Өсім өңдеу өнеркәсібінің дамуы мен өндірісті жаңғыртуға бағытталған инвестиция есебінен болып отыр. Саладағы ең үлкен өсім электрмен жабдықтау, газ, бу беру және ауа баптауда байқалды, онда жалақы 20,6% өсті.
Ең аз жалақы өсетін салаларға мемлекеттік басқару мен қорғаныс, міндетті әлеуметтік қамсыздандыру кіреді. Мұнда орташа жалақы 317 275 теңгені құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда небәрі 5,9% жоғары. Бұл динамика осы секторлардағы жалақыға бюджеттік шығыстарды айтарлықтай ұлғайту мүмкіндіктерінің шектелуімен байланысты. Бұл саладағы нақты жалақы индексі 97,7% құрады, бұл инфляция деңгейінен төмен, бұл өз кезегінде жұмысшылардың сатып алу қабілетінің төмендегенін көрсетеді.
Құрылыс саласы да аз нәтиже көрсетіп отыр. Құрылыстағы орташа еңбекақы 509 788 теңгені құрап, өткен жылмен салыстырғанда 5,3% артқан. Бұл барлық салалар арасындағы ең төменгі өсу қарқындарының бірі. Бұл сектор дәстүрлі түрде төмен жалақымен сипатталады, бұл еңбек шығындарының ерекше сипатымен және сұраныстың циклдік сипатымен түсіндіріледі. Құрылыс көлемінің өсуіне қарамастан, бұл сала жұмысшыларының нақты табыстары төмендеуде: нақты жалақы индексі небәрі 97,1% құрады.
Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет саласы қызықты динамика көрсетіп отыр, мұнда орташа жалақы 593 349 теңгені құрады. 16,1% өсім білікті кадрларға сұраныстың артып келе жатқанын және инновациялық жобалардың дамуын көрсетеді. Бұл саладағы нақты жалақы индексі де жоғары деңгейде, 107,1% құрады, бұл инфляция жағдайында табыстың тұрақтылығын көрсетеді.
Салалық айырмашылықтарды талдай отырып, білім беру секторында айтарлықтай артта қалғанын атап өтуге болады. Мұндағы орташа жалақы 271 982 теңгені құрады, бұл ең төменгі жалақыға жақын. Өткен жылмен салыстырғанда өсім 9,9%-ды құрады, бірақ бұл өсім әлі де инфляцияны өтей алмайды: нақты жалақы индексі небәрі 77,3%-ды құрады. Бұл білім беру саласы қызметкерлерінің сатып алу қабілетінің төмендегенін және одан әрі реформалау қажеттігін көрсетеді.
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер де ақсап тұр. Орташа еңбекақы өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 8,0% өсіп, 312 986 теңгені құрады. Алайда нақты жалақы 0,4% төмендеді, бұл кірістің тоқырауын және саладағы жұмысшыларды ынталандырудағы мүмкін проблемаларды көрсетті.
Осылайша, Қазақстандағы 2024 жылдың үшінші тоқсанындағы жалақыны талдау салалар арасындағы айтарлықтай айырмашылықтарды көрсетеді. Тау-кен өнеркәсібі, қаржы және IT сияқты қосылған құны жоғары салалар жоғары білікті жұмысшыларды тартуды жалғастыруда және бәсекеге қабілетті жалақы ұсынады. Сонымен қатар, білім беру және денсаулық сақтау сияқты маңызды салалар назар аударуды және мүмкін, жалақыны көтеру және еңбек жағдайын жақсарту үшін қосымша ынталандыруды талап етеді.
Дайындаған: Economy.kz порталының сарапшысы Сұлтан Уәлиханов